|
2-masala. Media falsafasining asosiy tushunchalari media, media makon, media haqiqati tushunchalarining ma’nosini bilib olishimiz kerak. Media (lotincha medium) - o'rtada joylashgan, oraliq pozitsiyani, o'rta, markazni egallagan narsa; o'rta asrlik tasavvuf an'analarida - vosita. Afsonaviy sheriyat an'analarida vosita (ruhoniy, sehrgar, shaman, hiyla-nayrang) asosiy semantik (belgi) qarama-qarshiliklarni: er va osmonni, ruhni va tanani birlashtirdi va shu bilan ularning mavjudligini tasdiqladi. Evropaning turli tillarida medium – vosita, vositachi, taklifga osonlikcha moyil bo'lgan odam va nihoyat, jismoniy ma'noda atrof-muhit degan ma’nolarni bildiradi.
Masalan, ingliz tilida ushbu so'zning ma'nosi "mediator" so'zida ochib beriladi, shuningdek: a) usul, vosita, pul, aloqa vositalari (mass media), qo'llab-quvvatlash, vositachilik, o'rta, oraliq bosqich; b) atrof-muhit, atrofdagi haqiqat, shuningdek, markaz va vositachi va vositalar va yangi muhit: jamiyat, ijtimoiy hayot, jamoat foydalanishida bo'lgan narsa.
Media - bu aloqa vositalarini, axborotni uzatish usullarini, shuningdek ular yaratadigan muhitni (media makon) o'z ichiga olgan keng tushuncha. Media atamasi Toronto aloqa nazariyasi maktabining asosiy atamasi hisoblanadi. Bu lotincha vositadan olingan, "o'rta" yoki "vositachi" deb tarjima qilingan ko'plik shaklidir.
O’zbekistonda media atamasi ishlatilganda ko’proq ommaviy axborot vositalari tushiniladi. Bunga sabab sovet Ittifoqida 1960-yillarda, ingliz ommaviy axborot vositalarining rus tiliga ruscha "media" sifatida kiritilishi natijasida yuzaga kelgan. Aslida media ommaviy axborot vositalari va jurnalistikadan ancha keng tushuncha hisoblanadi. Hozirgi vaqtda aloqa vositalari - bu ma'lum bir iste'molchiga u yoki bu shaklda axborot xabarini matn, musiqa, rasm, radioeshittirish, avdio, video shaklida etkazish uchun xizmat qiladigan texnologik hamda aloqa vositalari, aloqa texnikasi va usullarining butun majmuini o'z ichiga olgan keng tushuncha.
Ingliz tilini va aloqa masalalarini yaxshi bilmaydigan odamlar "media" so'zini ommaviy axborot vositalari, telekommunikatsiya va shu kabi tushunchalar bilan bir ma’noda tushunadi, aslida “media” tushunchasi bu tushunchalarni ham o’ziga qamrab oluvchi, istemolchilarga turli narsalar haqida axborot beruvchi vositalarni ifodalovchi keng tushuncha hisoblanadi.
Media falsafasining yani bir tushunchasi media makon tushunchasidir. Media makon - (ya'ni elektron aloqa vositalari yordamida yaratilgan makon) - bu shaxslar yoki ularning guruhlari va boshqa jamoalar bir vaqtning o'zida birgalikda harakat qilishlari mumkin bo'lgan elektron muhit. Ushbu makonda ular haqiqiy makonga ta'sir qiladigan vizual va tovushli muhitni yaratishi mumkin. Unda ular o'z navbatida tasvirlar va tovushlarni yozib olishni va ijro etishni hamda ularga kirishni ishlab chiqarishi va boshqarishi mumkin.
Elektron kommunikatsiyalar tomonidan yaratilgan makon kamida 1960-yillardan beri o'rganilib kelinmoqda (Marshal Maklyuan va boshqalarning aloqa ekologiyasidagi ishlariga e'tibor berilgan). Biz odatda media makon haqida gapirganda elektron axborot (aniqrog'i infokommunikatsiya) makonini tushunamiz.
Tizimli-faol yondashuvda (Buzin V.N., 2012) "media-makon" tushunchasi axborot muhitining - madaniy va ijtimoiy mahsuli sifatida tushuniladi. Ijtimoiy muhitga nisbatan media-makon unga moslashishga, belgilangan vazifalarga erishishga, boshqa faoliyat sub'ektlari bilan birlashishga, mavjud ijtimoiy tuzilmalarni ko'paytirishga yoki yangilarini ishlab chiqarishga, asabiy va jismoniy stresslardan xalos bo'lishga imkon beradi.
Madaniy muhitga nisbatan media-makon ramzlar va normalar tizimlarini saqlash va ishlab chiqarish uchun joy vazifasini bajaradi. Bunday vaziatda u jamiyat hayotining muhim regulyatori (tartibga soluvchi) vazifasini bajaradi.
Media falsafasi tomonidan o’rganiladigan yana bir asosiy tushuncha media haqiqatidir. Media haqiqati – bu media (ommaviy axborot vositalari) tomonidan ishlab chiqarilgan, namoyish etiladigan va ajratilgan haqiqat. Bir versiyaga ko’ra, biz media (vosita) orqali haqiqatni anglaymiz. Haqiqatni bizga mediadan tashqarida berish mumkin emas, chunki mediadan tashqarida haqiqat yo'q. Media - bu asosiy haqiqat, bu orqali media haqiqati dunyoni qanday bo'lsa shunday ko'rsatib beradi.
Boshqa bir versiyaga ko'ra, media haqiqati - bu yangi haqiqat, tobora tezlashib borayotgan dunyo haqiqati, media aloqalarining yangi texnologiyalari (televizor, Internet) tomonidan yaratilgan haqiqat. Media haqiqatining iqtisodiy asosi - bu dunyo boyliklarini to'plash, kapital va bozorni rivojlantirish, bu almashinuvni tezlashtirishi va juda tezkor aloqani tezkor tashkil etishi kerak.
Dunyo miqyosida axborot almashinuv va xabarlarni etkazishni tezlashtirish zarurati globallashuv va voqelikning nisbiy qisqarishiga olib keladi, bu esa media haqiqatini keltirib chiqaradi. Media haqiqatining texnik asoslari jamiyatda sodir bo'layotgan jarayonlarni keng axborotlashtirish, kompyuterlashtirish, raqamlashtirish va avtomatlashtirish hamda yangi aloqa vositalarining paydo bo'lishi hisoblanadi.
Media haqiqati ikki qutbda tuzilgan: ishlab chiqarish va iste'mol. Ammo ishlab chiqarish natijasida iste'mol qilish mumkin bo'lganidek, ishlab chiqarish ham iste'molni keltirib chiqaradi. Ular bir-birini rag'batlantiradi. Media-haqiqat sub'ekt-ob'ekt munosabatlarining ananaviy tabiatidan farqli o'laroq, aqlga asoslangan qarama-qarshi tomonlarini va birinchi navbatda, sub'ektiv va ob'ektiv voqelik, ruhiy va moddiy, haqiqat va badiiy adabiyotga bo'linish aniqligini inobatga olmaydi. Yangi aloqa vositalari mavzuning yangi qiyofasini vujudga keltiradi, uning o'ziga xos xususiyati - bu nomarkazlashtirish, va chegarada - hamma mavjudlik.
Do'stlaringiz bilan baham: |
