2-mavzu Mavzu: Elektr maydon. Elektr maydon kuchlanganligi. Superpozitsiya prinsipi. Elektr dipoli. Elektr maydonni grafik ravishda tasvirlash va kuch chiziqlari. Reja

Elektr dipoli maydonini hisoblash
. Dipol deb qarama- qarshi ishorali 
ikkita teng zaryadlar majmuiga aytiladi. Bu zaryadlar orasidagi l masofa ulardan 
maydon kuchlanganligi aniqlanayotgan nuqtalargacha bo’lgan masofalarga 
nisbatan kichik bo’ladi. Zaryadlar orasidagi o’tuvchi chiziq dipol o’qi deyiladi. 

---

O’zaro qattiq bog’langan va bir-biridan l masofada joylashgan, kattaligi +q va –q 
bo’lgan ikkita nuqtaviy zaryadni siljishini l vetor bilan xarakterlaymiz. Bu vektor 
manfiy zaryaddan musbatga yo’nalgan. Bunday juft zaryadlarni 
elektr qutbi 
yoki 
elektr dipoli
deb ataladi. Elektr maydonda uncha katta bo’lmagan o’tkazuvchi 
jismni dipol deb qarash mumkin, chunki uning uchlarida kattaliklari bo’yicha bir 
xil va ishoralari turlicha bo’lgan induksion zaryadlar xosil bo’ladi.
Elektr maydonda dipolga ta’sir qiluvchi kuchni topamiz
.(3-rasm)
Dastlab 
maydonni bir jinsli deb hisoblaymiz.Dipolning 
uchlariga kattaligi 
⃗⃗ 
= q
⃗⃗ 
bo’lgan kuchlar ta’sir qiladi. 
Bunda 
⃗⃗ 
-maydon kuchlanganligi. Bu kuchlar qarama- 
qarshi yo’nalgan va juft kuchni hosil qiladi. Bu juft 
kuchning momenti 
⃗⃗ 
⃗⃗⃗ ⃗⃗ 
 
(2.1)

3-rasm
ga teng, bunda
- vektor l maydon kuchlanganligi 
E
orasidagi burchak. Juft kuch momenti kattaligi zaryad q ning dipol uzunligi l ga 
ko’paytmasiga teng. Bu ko’paytmani 
dipol momenti
deyiladi.Dipol momenti

⃗⃗
= q

(2.2)
Dipolga ta’sir qiladiga juft kuchlar momentining vektori M ni quyidagi 
formula bilan ifodalash mumkin: 

⃗⃗⃗
=

⃗⃗
⃗⃗⃗ (
⃗⃗⃗ ⃗⃗ )
(2.3) 
Bir jinsli maydonda dipolga faqat juft kuch ta’si qilib, bu kuch dipolni P va E 
ning parallel bo’lishiga intilib, burishga xarakat qiladi. Elektr maydonda dipolni 
biror burchakka burish uchun ma’lum miqdorda ish bajarish lozim. Bu ish 
dipolnng potensial energiyasi ortishiga proporsional bo’lgani tufayli undan elektr 
maydondagi 
dipolning 
energiyasi 
uchun 
ifoda 
toppish 
mumkin. 

---

∫
( )