2-Mavzu. Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli mantiqiy asoslari

Y
F1(X,Y)=XY
F2(X,Y)=(XY)(XY)=(XY)(X  Y)
Triggerlar

• Trigger – bu ikkilik kodning bitta razriyadini ishonchli saqlash uchun kompyuter registrlarida keng qo’llaniladigan elektron sxemadir. Trigger ikkita barqaror holatga ega, ulardan biri biri ikkilik bir, ikkinchisi esa ikkilik nolga to’g’ri keladi.
• Trigger atamasi inglizcha trigger – zanjir (lo’kidon), tepki so’zidan kelib chiqqan. Bu sxemani ingliz tilida ko’rsatish uchun tez-tez flip-flop atamasi ishlatiladi, bu esa “qarsak chalish” degan ma’noni anglatadi. Elektron sxemaning bunday jarangdor atalishi uning deyarli bir zumda bir elektr holatdan ikkinchisiga va teskarisiga o’tish (“irg’itib tashlash”) qobiliyatini ko’rsatadi.
• Bitta triger ikkilik kodining bitta razriyadini saqlab qolishi mumkin bo’lganligi sababli, baytni saqlash uchun 8 ta trigger kerak, kilobaytni saqlash uchun esa mos ravishda 8 • 210 = 8192 ta trigger kerak bo’ladi. Zamonaviy xotira mikrosxemalari millionlab triggerlarni o’z ichiga oladi.

Triggerlar

• Triggerning eng keng tarqalgan turi - bu RS-triggeridir (S va R mos ravishda inglizcha set - o'rnatish va reset - tiklash). Triggerning shartli belgilanishi:
• U ikkita simmetrikli S va R kirishga va ikkita simmetrik chiqishga ega Q va chiqadigan signal Q bilan Q signalning mantiqiy inkoridir.
• S va R ikkita kirishning har biri kirish signallarini qisqa muddatli impulslar shaklida qabul qilishi mumkin
• Kirishda impulsning mavjudligi birga, uning yo'qligi esa nolga teng deb hisoblanadi.

Triggerlar

• YOKI-EMAS (ИЛИ-НЕ) ventillari yordamida triggerni amalga oshirish va unga mos keluvchi chinlik jadvali.

S	R	Q	Q
0	0	taqiqlangan
0	1	1	0
1	0	0	1
1	1	Bitni saqlash

Triggerlar

• Agar trigger kirishlariga S = "1“, R = “0" uzatilsa, u holda (holatidan qat’iy nazar) yuqori ventilning Q chiqish qismida "0" paydo bo'ladi. Shundan so'ng, pastki ventilning kirishlari R = "0", Q = "0" bo'ladi va Q chiqishi "1" ga teng bo'ladi.
• Xuddi shunday, S kiritishga "0", R kirishga "1" qo'llanilganda, Q chiqishda "0", Q da "1" paydo bo'ladi.
• Agar mantiqiy "1" R va S kirishlar uchun uzatilsa, u holda Q va Q holatlari o'zgarmaydi.
• R va S ikkala kirishga mantiqiy "0" uzatilsa noaniq natijaga olib kelishi mumkin, shuning uchun kirish signallarining bu kombinatsiyasi taqiqlanadi.

Summator (jamlagich)

• Ikkita n-razriyadli ikkilik sonlarni qo’shish sxemasini ko’rib chiqamiz. i-razriyaddagi raqamlar qo'shilganda, ai va bi qo'shiladi, shuningdek pi-1 – i-razriyadga o'tkaziladi. Natijada si – yig’indi va pi – katta razriyadga o'tkaziladi.
• Masalan: 256 + 192 = (2 + 1 + 1) * 100 + (5 + 9 + 0) * 10 + (6 + 2 + 0) * 1
• Shunday qilib, bir razriyadli ikkilik summatorlar – bu uchta kirish, ikkita chiqish moslamasidir.

Summator (jamlagich)