2-mavzu: kimyoning asosiy qonunlari reja : Kimyoning asosiy qonunlari. Dalton atomistikasi

13. EKVIVALENT VA EKVIVALENTLAR QONUNI


Asoschisi: XIX asrning birinchi yarmi ingliz olimi J.Dal’ton.
Qoidasi: Moddaning bir og’irlik qism vodorod yoki sakkiz og’irlik qism kislorod bilan qoldiqsiz birikadigan yoki kimyoviy reaksiyalarda ularning o’rnini bosa oladigan massasi ekvivalent deyiladi. Ekvivalent tushunchasi lotin tilidan olingan bo’lib, “teng kuchli” degan ma’noni bildiradi va bu tushunchani 1814 yilda Volloston fanga kiritgan va E harfi bilan belgilanadi.
Ekvivalent quyidagi usullar biln hisoblanadi:
1) Oddiy moddalar ekvivalentini hisoblash:
Bu erda, E – ekvivalent, Ar – atom massa, Ab – valentlik.
2) Murakkab moddalar ekvivalentini hisoblash:




3) Gaz moddalarning hajmiy ekvivalentini hisoblash: n.sh.da barcha gazlar uchun hajmiy ekvivalent 11,2 l bo’ladi. O₂ - kislorod, SO₂ – sulfit angidrid, CO₂ – karbonat angidrid uchun 5,6 l bo’ladi.

4) Reaksiya vaqtida kislota va asoslarning ekvivalentini hisoblash: Reaksiya vaqtida kislota ekvivalenti molekulyar massasini metal bilan almashingan vodorod atomlar soniga nisbati bilan topiladi. Reaksiya vaqtida asos ekvivalenti molekulyar massasini kislota qoldig’i bilan almashingan gidroksid guruhlar soniga nisbati bilan topiladi.

H₃PO₄ + NaOH = NaH₂PO₄ + H₂O
H₃PO₄ + 2NaOH = Na₂HPO₄ + 2H₂O
H₃PO₄ + 3NaOH = Na₃PO₄ + 3H₂O
Al(OH)₃ + HCl = Al(OH)₂Cl + H₂O
Al(OH)₃ + 2HCl = Al(OH)Cl₂ + 2H₂O
Al(OH)₃ + 3HCl = AlCl₃ + 3H₂O
5) Kislota qoldig’ining ekvivalenti:

6) Oksidlovchi va qaytaruvchining ekvivalentini hisoblash: Oksidlovchining ekvivalenti molekulyar massasini qabul qilgan elektronlar soniga nisbati bilan topiladi. Qaytaruvchining ekvivalenti molekulyar massasini bergan elektronlar soniga nisbati bilan topiladi.

7) Elektrokimyoviy ekvivalent: Kimyoviy ekvivalentni Faradey soniga (26,8 a.s) nisbati bilan topiladi yoki 1 amper soat tok ta’sirida elektrodlarda ajralgan modda massasi elektro kimyoviy ekvivalent deyiladi.

8) Moddaning ekvivalenti bilan molekulyar massasining bog’liqlik formulasi: