2-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalari

Naflilik (natural) jihatdan yondashilganda, ishlab chiqarish ja- rayonini davom ettirish uchun, birinchidan, iste’mol qilingan ishlab chiqarish vositalarini faqat qiymat holidagina emas, balki uni moddiy buyum shaklida ham qayta tiklash zarur. Buning uchun albatta mam- lakatda Yaratilgan yalpi ichki mahsulot tarkibida ma’lum miqdorda ishlab chiqarish vositalari natural shaklda mavjud bo'lishi kerak. Ikkinchidan, ishchi kuchining qayta tiklanishi uchun zarur iste’mol buyumlari mavjud bo‘lishi shart. Shuning uchun ham moddiy mahsu- lotlar ikki xil tovar mahsulot sifatida mavjud bo‘ladi, bu esa o‘z nav- batida, ikki yirik bo‘linmalar o‘rtasida tovar ayirboshlash imkonini beradi. Undan tashqari juda ko‘p korxona va tashkilotlar aholiga turli- tuman xizmat ko‘rsatish bilan shug‘ullanadiki, ular mehnatining nati- jasi xizmatlarda namoyon bo‘ladi. Bu esa yalpi ichki mahsulotning muhim qismi turli xil xizmatlardan iborat ekanligini ko‘rsatadi. Shun- day qilib, yil davomida mamlakatda Yaratilgan yalpi ichki mahsulot natural jihatidan uch qismdan: ishlab chiqarish vositalari, iste’mol buyumlari va turli xil xizmatlardan iborat bo‘ladi. Yil davomida ish- lab chiqarilgan tovar va xizmatlami, ya’ni milliy mahsulotni bunday uchta ko'rinishga bo‘lib o‘rganish va bilish muhim ilmiy va amaliy ahamiyatga egadir. Chunki ulaming har bir turi bo‘yicha talab va tak- liflar o‘rganilib, talabga yarasha ishlab chiqarish imkonini beradi.
Yaratilgan mahsulot qiymat jihatdan ham uch qismdan iborat bo‘ladi, ya’ni:

1. 
   ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qilingan ishlab chiqarish vosi- talari qiymatining mahsulotga o‘tgan qismi ammortizatsiya fondi (s);
   
2. 
   yangidan vujudga keltirilgan mahsulotning bir qismi, ya’ni, ish- chilarga tegishli qismi - zaruriy mahsulot qiymati (v);
   
3. 
   yangidan vujudga keltirilgan mahsulotning mulkdorlar, tadbir- korlar va jamiyat uchun ishlab chiqarilgan qismi - qo‘shimcha mah- sulot qiymati (m)dan iboratdir (2.3-jadval).
   

Jadvaldan ko‘rinadiki, jami ijtimoiy mahsulot 1515 birlikni, yalpi ichki mahsulot esa 585 birlikni tashkil etadi. Demak, mamlakat miq- yosida takror hisobga yo‘l qo‘ymaslik uchun yalpi ichki mahsulotni hisoblashda sotib olingan xomashyo, yonilg‘i va materiallar qiymati hisobga olinmaydi, faqat qo‘shilgan qiymat hisobga olinadi. Ammo har bir korxona va tarmoq uchun sotilgan tovar mahsuloti faqatgina yalpi ichki mahsulotdan emas, balki Yaratilgan yalpi mahsulotdan iboratdir.