2-mavzu. Hujayrani o’rganish usullari

Sitofizikaviy o’rganish metodlari. 
Rentgen-struktura tahlili. Bu metod rentgen nurlarining difraksiyasiga asoslangan. 
Ko‘proq hujayraning sitoplazmasi va yadrosi tarkibidagi oqsil, nuklein kislotasi 
molekulasi va boshqa moddalarni o‘rganish uchun qo‘llaniladi. Bu metod 
molekulalarni bo‘shliqda joylashishini, ularning oralig‘idagi masofani o‘lchashga va 
molekulaning strukturasini o‘rganishga imkon beradi.
Radioavtografiya metodi. rentgen nurlarining difraksiyasiga asoslangan. Bu 
maqsadda radioaktiv izotoplardan H3-tritiy,S14, P32, S35,J131 va boshqalar 
qo‘llanilmoqda. Bu usulda tekshiriladigan ob’ektga o‘zida radioaktiv element tutgan 
modda turli usullar bilan kiritiladi, turli muddatlardan so‘ng ulardan gistologik 
kesmalar tayyorlanadi. Preparat tayyorlash odatdagi gistologik preparatlar 
tayyorlash usuli bilan deyarli bir xil. Lekin farqi shundaki, bunda mikrotom 
yordamida olingan kesmalar alohida fotoemulsiyaga solib qo‘yiladi (qorong‘ida). Bu 
vaqtda radioaktiv moddalar nuri to‘qimalarga fotoemulsiya orqali o‘tib, kumush 
bromid donachalarini sensibilizatsiya qiladi. Har xil muddatlardan so‘ng shu qorong‘i 
joyda ularni xuddi fotografiya qog‘ozlarini tayyorlagandek, “proyavitel” va boshqa 
eritmalarga solib ishlov beriladi. Shunda to‘qimaning radioaktiv moddalar to‘plangan 
joyida kumush donachalari ko‘plab yig‘ilib qoladi va ular qora nuqtalar shaklida 
ko‘rinadi. Binobarin, ana shu kumush moddalarning yig‘ilgan miqdoriga qarab, shu 
organdagi moddalar almashinuvi tez yoki sekin borayotgani haqida fikr bildirish 
mumkin. Masalan, hayvonning qalqonsimon beziga radioaktiv izotop J131 yuborib, 
uni mazkur organ qanday qabul qilishiga qarab, bezning funksiyasi ortganligi yoki 
susayganligini aniqlash mumkin. Bu usul nishonlangan aminokislotalarning turli 
organlar oqsillariga kirish tezligini aniqlashda, nuklein kislotalarning hosil bo‘lishini, 
nishonlangan 
dori 
moddalarni 
organizmda 
tarqalishini, 
qalqonsimon 
bez 
hujayralarida yod almashinuvini aniqlashda yaxshi natijalar beradi. 

---