2-мавзу: Германия федератив республикаси ва ўзбекистон республикаси давлат ва ҳуқ

Жиноят қонуни
Германия Федератив Республикасининг амалдаги жиноий қонунчилиги асосан 1871 йилги Германия Жиноят кодексига асосланган (Кодекснинг тарихий номи). У 1851 йилдаги Пруссия Жиноят кодексига асосланиб, унга муҳим қўшимчалар ва ўзгаришлар киритилган.
1949 йилда Германия Федератив Республикаси ташкил топгандан деярли кўп ўтмай, 1871 йилги Жиноят кодексини ислоҳ қилишга тайёргарлик бошланди.1951 йилдан бошлаб Бундестаг Жиноят кодексининг Махсус қисмига асосан хусусий қўшимчалар киритадиган, умумий модернизациялашни амалга оширувчи жиноят қонунчилигини ўзгартириш тўғрисидаги қонунларни чиқара бошлади.
Германия Федератив Республикасининг амалдаги қонунчилигида назарда тутилган тузатиш ва хавфсизлик чоралари тизимига, авваламбор, қамоқ билан боғлиқ чоралар киради
Суд тизими. Бошқариш органлари
Германия Федератив Республикаси Конституцияси одил судловнинг 5 асосий йўналишини (умумий, меҳнат, ижтимоий, молиявий ва маъмурий) ажратиб туради ва уларга мос келадиган 5 та суд тизимини ўрнатади. Уларнинг ҳар бирини ўзининг олий органи бошқаради. Шу билан бирга, умумий судлар маъмурий адлия органлари ва бошқа ихтисослашган судларнинг ваколатига тааллуқли бўлмаган барча фуқаролик ва жиноят ишлари бўйича ваколатларга эга. Умумий судларнинг фаолияти "Судлар тўғрисида" ги қонун, улар тўғрисидаги тегишли қонунлар ва меъёрий ҳужжатлар билан тартибга солинади.
Федерал Олий суд умумий суд тизимига раҳбарлик қилади. У Карлсруэ шаҳрида жойлашган ва суд раиси, сенат раислари ва суд аъзоларидан иборат. Олий Федерал судда, шунингдек, айрим тоифадаги жиноят ишларини кўриб чиқишга тайёргарлик кўраётган суд терговчилари бор, уларнинг ҳукмлари ушбу судга шикоят қилинади. Олий федерал суд таркибига 11 сенат фуқаролик ишлари бўйича, 5 жиноят ишлари бўйича ва 7 нафари махсус масалалар бўйича (картеллар, адвокатлар, нотариуслар ва бошқалар) киради.
Жиноят ишлари бўйича Олий Федерал судининг юрисдикциясига биринчи даражали суд ишларида улар томонидан чиқарилган Ланддернинг юқори судларининг ҳукмларига, шунингдек, суднинг судялари ва катта суд палаталарининг ҳукмларига нисбатан кассация шикоятларини кўриб чиқиш киради. Олий Федерал суд судланган ёки оқланган тақдирда ишни янги очилган ҳолатлар асосида қайта кўриб чиқиши мумкин.
Фуқаролик ишлари бўйича Федерал Олий судининг ваколатига штатнинг энг юқори судлари томонидан қабул қилинган қарорлардан кассация шикоятларини кўриб чиқиш киради. Шу билан бирга, у Олий суднинг рухсати билан 40 минг маркагача бўлган талабни ва катта миқдордаги шикоятни ўз ташаббуси билан кўриб чиқиш учун қабул қилади.
Олий Федерал судда тегишли сенат учун муҳим аҳамиятга ега бўлган масалалар бўйича қарорлар қабул қиладиган фуқаролик ва жиноий ишлар бўйича тегишли равишда катта сенатлар тузилади. Катта Сенатлар Олий Федерал суднинг бош судясидан иборат (у иккала сенатни ҳам бошқаради) ва ҳар бири президент томонидан 2 йиллик муддатга тайинланадиган 8 кишидан иборат. Фуқаролик ва жиноий ишлар бўйича сенатларнинг позицияларидаги келишмовчиликларни бартараф етиш зарурати туғилса, Олий Федерал суд раиси ва йирик сенатларнинг барча аъзоларидан иборат қўшма катта сенат чақирилади.
1951 йилда ташкил етилган Федерал Конституциявий суд ГФРнинг енг юқори давлат ва суд муассасалари орасида алоҳида ўрин тутади. У Карлсруэ шаҳрида жойлашган ва ҳар бирида Федерал Конституциявий суднинг 8 аъзоси бўлган 2 сенатдан иборат. Бутун суд ва биринчи сенатнинг ишига Суд раиси, иккинчи сенатнинг ишига вице-президент раҳбарлик қилади. Федерал Конституциявий суд Конституцияни талқин қилишнинг мунозарали масалаларини, бошқа федерал қонунлар ва давлат ҳокимияти органлари чиқарган қонунларнинг Конституцияси билан муносабатлари тўғрисидаги низоларни ҳал қилади. Федерал Конституциявий суднинг ваколатларига Конституцияга зид бўлганлиги сабабли, Германия Федератив Республикаси парламенти ва штатлар ҳокимияти томонидан қабул қилинган қонунларни, ҳукумат ва бошқа бошқарув органларининг ҳар қандай қарорларини ва ниҳоят, худди шу сабабларга кўра ҳар қандай суднинг, шу жумладан юқори федерал судларнинг қарорларини бекор қилиш имконияти киради. Федерал Конституциявий суд турли хил ташкилотлар ва фуқаролар бирлашмалари фаолиятини конституцияга зид деб еълон қилиш ҳуқуқига ега. Федерал Конституциявий суднинг муҳим вазифаси - маҳаллалар ва айрим фуқароларнинг расмийлар томонидан уларнинг асосий конституциявий ҳуқуқлари бузилиши тўғрисида шикоятларини кўриб чиқиш. Федерал штатларнинг аксарияти ўзларининг конституциявий судларига ега, уларнинг ваколатлари федерал давлатлар конституциялари қоидаларини талқин қилиш ва уларда мустаҳкамланган ҳуқуқларнинг бузилиши тўғрисида шикоятларни кўриб чиқиш билан чекланган. Ушбу судларнинг қарорлари устидан шикоят қилинмайди.
Федерал судларнинг судялари ўз лавозимларига расмий равишда Германия Федератив Республикаси Президенти томонидан тайинланади, бундан олдин тегишли вазирнинг қарори қабул қилинади (Олий Федерал судга тайинланганда - Адлия вазири, Федерал Меҳнат судига тайинланганда - Меҳнат вазири ва бошқалар). Шу билан бирга, судялик лавозимига номзодлар биринчи навбатда Германия Федератив Республикасининг тегишли вазири ва тегишли давлат идоралари раҳбарлари ҳамда Бундестаг томонидан сайланган 11 комиссия аъзосини ўз ичига олган махсус комиссия томонидан тасдиқланиши керак. Қоидага кўра, сайловлар бир нечта номзодларнинг комиссияларида ўтказилади.
Фақат Федерал Конституциявий суднинг судялари Германия Федератив Республикаси Федерал Парламенти томонидан тўғридан-тўғри 12 йил муддатга сайланади: ярми Бундестаг ва ярми Бундесрат томонидан. Судялар фақат судялар ва прокурорлар федерал интизом суди ёки ер интизом судининг қарори билан лавозимидан четлаштирилиши мумкин. Интизомий таъқиб қилиш Германия Федератив Республикаси Адлия вазири ёки штатлардан бири томонидан бошланади. Судялар 65 ёшида нафақага чиқадилар (Федерал Конституциявий суд аъзолари 68 ёшда).
Суд жараёни прокурорнинг мажбурий иштирокида амалга оширилади. Прокуратура судга ишни қўзғатишни рад етиш ваколатига эга. Қонунда назарда тутилган ҳолларда, прокуратура вакиллари фуқаролик ишлари бўйича ҳам иш юритишда қатнашадилар.
Прокурорлар барча даражадаги умумий судларга бириктирилган. Олий Федерал судда федерал бош прокурор ва унга бўйсунадиган федерал прокурорлар мавжуд (уларнинг барчаси Германия Федератив Республикаси Адлия вазирининг умумий раҳбарлиги остида иш юритадилар). Федерал Бош прокурор Германия Федератив Республикаси Президенти томонидан Бундесратнинг розилиги билан тайинланади.
Жиноят ишлари бўйича айбланувчини ҳимоя қилиш, шунингдек бошқа тоифадаги ишлар бўйича тарафларнинг манфаатлари адвокатлар томонидан амалга оширилади. Жиноят ва фуқаролик ишларини битта судя томонидан туман судида кўриб чиқишда адвокатнинг иштирок этиши ихтиёрийдир. Қонунда белгиланган айрим ҳолатлар бундан мустасно. Адвокатлар юқори меҳнат судларида томонларнинг манфаатларини ҳимоя қилишлари шарт ва ижтимоий, молиявий ва маъмурий судларда қатнашишлари мумкин.
Адвокатликка қабул қилиш учун университетнинг юридик факултети битирувчиси 3-4 йил ичида судларда, прокуратура ва адвокатлар билан стажировкадан ўтиши, ернинг энг юқори судидаги комиссия олдида бир қатор имтиҳонлардан ўтиши ва шундан кейингина ўша ернинг адлия бўлимидан, судда тегишли рухсатни олиши керак.
Молиявий назоратнинг юқори органи Федерал тафтиш бюроси (Бундесречнунгшоф). Асосий Қонуннинг 114-моддаси 2-қисмига биноан ушбу органнинг вазифаси Федерал ҳукуматнинг бюджет ижроси тўғрисидаги ва кейинги молиявий йил учун мол-мулк ва қарзлар тўғрисидаги ҳисоботини текшириш, шунингдек иқтисодий ва бюджет иқтисодиётининг тежамкорлиги ва тўғрилигини текширишдир. Федерал тафтиш бюроси ҳар йили Бундестаг ва Бундесратга ҳисобот беради.
Германияда ягона омбудсман хизмати мавжуд эмас. Бу вазифани бир нечта орган бажаради. Федерал даражадаги Омбудсманнинг ролини Конституциянинг 45-моддасига биноан Бундестаг томонидан тузилган Петиция қўмитаси ҳам амалга оширади. У ушбу палатага келиб тушган сўров ва шикоятларни кўриб чиқиши шарт.