2-мавзу: Германия федератив республикаси ва ўзбекистон республикаси давлат ва ҳуқ

Фуқаролик ва тегишли ҳуқуқ соҳалари
Германия Федератив Республикасининг амалдаги қонунчилиги тизимидаги энг муҳим актлардан бири 1896 йилги Германия Фуқаролик Кодекси (ГФК) бўлиб қолмоқда. Бу бир вақтнинг ўзида кўплаб мамлакатларда фуқаролик қонунчилигининг ривожланишига сезиларли таъсир кўрсатди. ГФК немис юридик мактабига хос бўлган анъанавий фуқаролик-ҳуқуқий институтларининг 19-асрнинг охирларида Европанинг капиталистик ривожланиш еҳтиёжлари билан бирлаштира олган немис фуқароларининг 20 йилдан ортиқ тайёргарлик ишлари натижасидир. Кўпгина қоидаларнинг мавҳум ва ўта назарий хусусиятларига қарамай, ҳуқуқий технология нуқтаи назаридан ГФК жуда мукаммал деб тан олинган. Хусусан, тузилиши, тақдим этишнинг рационаллиги ва ишлатилган терминологиянинг бирлиги. У ўзининг аҳамияти ва таъсирида 1804 йилдаги Франция Фуқаролик Кодекси билан рақобатлашади.
Бугунги кунгача қадар ГФКда жиддий ўзгаришлар рўй бермаган. Фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларни тартибга солишда баъзи қўшимча ҳужжатлар ҳам иштирок етади, улардан енг муҳими 1978 йилги "Шартномаларнинг умумий шартлари тўғрисида" ги Қонун шулар жумласидан.
Иккинчи ГФК китобида ("Мажбуриятлар қонуни") ҳар қандай шартномаларни тузиш ва бажариш билан боғлиқ умумий қоидалар, шунингдек уларнинг ўзига хос турларини (сотиб олиш-сотиш, алмаштириш, қарз бериш, ёллаш, контрактация ва ҳк) тартибга солувчи қоидалар ва асоссиз бойиш ва нотўғри хатти-ҳаракатлар ёритилган.
Учинчи китобда ("Мулк ҳуқуқи") мулк, эгалик қилиш ва сервитутлар институтлари - бировнинг кўчмас мулкидан фойдаланиш ҳуқуқлари батафсил ишлаб чиқилган.
Германия тижорат қонуни ҳозирда бир қатор қонун ҳужжатлари билан тартибга солинади, улардан энг муҳими 1861 йилдаги Германиянинг умумий тижорат кодексининг ўрнини босган 1897 йилдаги Германия тижорат кодекси (ГТК).
ГТК тўртта китобдан иборат бўлган. Биринчи китобда "савдогар", "савдо компанияси", "савдо вакили" тушунчалари ва савдо китобларини юритиш қоидалари батафсил тавсифланган. Иккинчи китобда тижорат шериклиги тўғрисидаги умумий қоидалар мавжуд. Учинчи китоб тижорат операцияларига бағишланган (сотиш ва сотиб олиш, транспортни етказиб бериш, товарларни сақлаш учун биноларни ёллаш ва бошқалар). Тўртинчи китоб - денгиз, шу жумладан савдо, транспорт ва суғурта қонунларини тартибга солиш.
Вақт ўтиши билан ГТКнинг кўплаб қоидалари тижорат ҳуқуқининг айрим институтларини батафсил тартибга солувчи янги қонунлар қабул қилиниши муносабати билан бекор қилинди ёки кучини йўқотди.
"Меҳнат ва иқтисодий шароитларни муҳофаза қилиш ва яхшилаш" мақсадида касаба уюшмасини тузиш ҳуқуқи, шунингдек, тадбиркорларнинг ўз уюшмаларини тузиш учун тегишли ҳуқуқи Асосий Қонунда мустаҳкамланган (9-модда).
Германия Федератив Республикасида ривожланган ижтимоий суғурта ва хавфсизлик тизими мавжуд бўлиб, унинг маблағлари қисман давлат бюджетидан, қисман тадбиркорларнинг бадаллари ҳисобидан ва асосан ишчиларнинг иш ҳақидан ажратмалар ҳисобига шакллантирилади (ушбу маблағларни тўлдиришнинг бошқа аҳамияциз манбалари мавжуд).
Германия Федератив Республикаси қонунчилиги турли хил ишсизлик нафақаларини тўлашни, ишсиз қолганларни қайта тайёрлашга ёрдам беришни ва янги иш ўринлари очган тадбиркорларни рағбатлантиришни назарда тутади. Касб касалликлари ва ишлаб чиқаришдаги бахтсиз ҳодисалар муносабати билан ишчилар ва хизматчилар, шунингдек деҳқонлар, ногиронлик бўйича пенсиялар учун қарилик пенсиялари тизими мавжуд.
Сўнгги ўн йилликлар давомида Германияда атроф-муҳитни, авваламбор, чиқинди газлар ва саноат чиқиндиларидан ҳимоя қилиш тарафдорлари фаол ривожланмоқда. Ушбу ҳаракат тарафдорлари таъсири остида қонунчиликнинг мустақил соҳаси сифатида экологик норматив ҳужжатлар тизими (уларнинг аксарияти федерал) пайдо бўлди. 1974 йилда қабул қилинган қонун билан атроф-муҳит бўйича федерал вазирлик ташкил етилди. Алоҳида штатларда ташкил этилган тегишли идоралар сув ва атмосфера ҳавосининг тўғри сифати бўйича белгиланган стандартларни кузатиб боради ва федерал ҳокимият ва жамоатчилик билан биргаликда тадбиркорлар ва бошқа атроф-муҳит қонунчилигини бузувчиларга қарши курашади.
Германиядаги фуқаролик процесси 1877 йилда қабул қилинган "Суд тизими тўғрисида" ги қонун ва Жиноят процессуал кодекси билан бир вақтда қабул қилинган Фуқаролик процессуал кодекси билан тартибга солинади (1879 йилдан бери амал қилади). Ушбу Кодекс ўз фаолияти давомида нисбатан кичик ўзгаришларга дуч келди, асосан Германиянинг 1896 йилдаги Фуқаролик кодекси ва 1897 йилдаги Германия савдо кодексининг нашр этилиши ва суд тизимидаги ислоҳотлар билан боғлиқ.