2-мавзу. Эҳтиёж фаолликни юзага келтирувчи туртки сифатида ва эҳтиёжни ўрганиш методлари. Режа

Физиологик эҳтиёжлар омон қолиш учун зарурдир. Буларга озиқ-овқат, сув, нафас олиш, бошпана, дам олиш ва кўпайиш эҳтиёжлари киради.
Экзистенсиал эҳтиёжлар хавфсизлик ва келажакка бўлган ишончни, шу жумладан ташқи дунёдан жисмоний ва психологик хавф-хатарлардан ҳимоя қилиш заруриятини ва келажакда физиологик эҳтиёжлар қондирилишига ишончни ўз ичига олади.
Бошқа барча эҳтиёжлар А. Маслов иккинчи даражали ёки сотиб олинган деб белгиланган. Севги муҳаббат, ижтимоий алоқалар, меҳр-муҳаббат, бошқа одамга ғамхўрлик қилиш ва ўзига эътибор бериш, қўшма тадбирларда иштирок этиш учун ижтимоий эҳтиёжлар ёки эҳтиёжлар.
Нуфузли ёки бошқача қилиб айтганда, ўз-ўзини ҳурмат қилиш, бошқа одамларнинг ҳурмати, эътироф этилиши, муваффақиятга эришиш ва юқори баҳо ва мартаба кўтарилиши.Нуфуз - бу жамият томонидан инсоннинг қадр-қимматини тан олишнинг ўлчовидир.Ҳар бир инсон, кўпроқ ёки камроқ даражада, бошқаларга нисбатан ҳурматга сазовор, ҳар кимдан яхшироқ бўлишга интилиб, рақобатга муҳтож. Шунинг учун жамиятда юқори мавқега эга бўлиш, нуфузли, машҳур факультетларга ўқишга кириш, мартаба орттириш, фаровонликка эришиш истаги - ва нуфузли эҳтиёжлар мавжуд.
Кейинги уч турдаги эҳтиёжлар (когнитив, эстетик ва маънавий) инсоннинг интилишлари бўлиб, инсоннинг энг юқори эҳтиёжлари ҳисобланади.
Когнитив эҳтиёжлар - бу янги билим, таассуротлар, мақсадли ижодий фаолиятга интилиш учун атрофдаги дунёни, воқеликни ўрганиш. Улар когнитив эҳтиёжлар деб ҳам аталади.
Эстетик эҳтиёжлар - бу инсоннинг уйғунлик ва гўзаллик, санъат ва ижодга интилишидир. Ушбу эҳтиёжлар туфайли дунёда театрлар, кўргазмалар, музейлар, санъат галереялари, балет, мусиқа ва рақс мавжуд.
Маънавий эҳтиёжлар шахс сифатида ўсиши (ўзини ривожлантириш, ўзини такомиллаштириш) ни англаш зарурати энг юқори даражада ўзининг эҳтиёжларини англаган ҳолда, инсон ўз ҳаётини уларга мос равишда қуради.
Қуйи даражадаги эҳтиёжлар қониқишни талаб қилади ва шунинг учун хатти-ҳаракатларга таъсир қилади. Юқори даражадаги эҳтиёжлар мотивацияга таъсир қила бошлаганидан олдин одамда ҳар қандай вақтида, инсон учун муҳимроқ ёки кучли бўлган эҳтиёжни қондиришга интилади. Кейинги даражага бўлган эҳтиёж инсон хатти-ҳаракатларининг энг кучли ҳал қилувчи омилига айланишидан олдин, қуйи даражадаги эҳтиёж қондирилиши керак. Агар асосий эҳтиёжлар қондирилмаса, улар сохта эҳтиёжлар билан алмаштирилади, масалан, ҳашаматли буюмлар, алкогол, қимор ўйинлари ва бошқалар. Бу эҳтиёжларни оқилона чеклаш тўғрисида инсонлар билишлари керак, чунки биринчидан, инсоннинг барча эҳтиёжлари тўлиқ қондирилмайди, иккинчидан, эҳтиёжлар жамиятнинг ахлоқий меъёрларига зид бўлмаслиги керак.
Ақлли эҳтиёжлар инсонда унинг чинакам инсоний фазилатларини ривожлантиришга ёрдам берадиган эҳтиёжлардир: ҳақиқат, гўзаллик, билимга интилиш, одамларга яхшилик қилиш истаги ва бошқалар.
Хаёлий эҳтиёжлар инсон томонидан сунъий равишда яратилган бўлиб, уни амалга оширмасдан туриб (масалан, чекиш) қилишингиз мумкин.
Бирор инсоннинг шахс сифатида ривожланиши билан унинг имкониятлари кенгайгани сабабли, ўзини ифода этиш зарурати ҳеч қачон тўлиқ қондирилмайди. Шунинг учун хатти-ҳаракатларни эҳтиёжлар орқали рағбатлантириш жараёни чексиздир.Оч одам биринчи навбатда озиқ-овқат излайди ва фақат овқатланганидан кейин бошпана қуришга ҳаракат қилади. Қулайлик ва хавфсизликда яшаб, одам биринчи навбатда ижтимоий алоқалар зарурати туфайли фаолиятга жалб қилинади, сўнгра бошқалардан ҳурмат излай бошлайди. Фақатгина одам бошқаларнинг ички қониқиши ва ҳурматини ҳис қилганидан кейингина унинг энг муҳим эҳтиёжлари унинг потентсиал имкониятларига мувофиқ ўсишни бошлайди. Аммо агар вазият тубдан ўзгарса, унда энг муҳим эҳтиёжлар кескин ўзгариши мумкин.