2-Mavzu: axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining tushunchasi va tasnifi reja

3.Iqtisodiyot va jamiyatning rivojlanishida axborot
texnologiyalarning roli
Axborot texnologiyasi iqtisodiy masalalarni hal qilishda quyidagi asosiy jarayonni oʻz ichiga oladi:
1. Axborotni yigʻish va roʻyxatdan oʻtkazish.
2. Uni qayta ishlash, joyiga uzatish.
3. Ma’lumotlarni kodlashtirish.
4. Ma’lumotlarni saqlash va izlash.
5. Iqtisodiy axborotlarni qayta ishlash.
6. Axborotni chop etish va axborotdan foydalanish.
7. Qaror qabul qilish va boshqaruv ta’sirini ishlab chiqish. Ma’lumki, iqtisodiy axborot hamma jarayonlarning yuzaga kelishida ishtirok etadi, lekin qator holatlarda ba’zi jarayonlar ishtirok etmaydi. Ularning amalga oshirilishi har xil boʻladi. SHu oʻrinda ba’zi jarayonlar qaytarilishi mumkin.
O’arayon tarkibi, ularning shakllanishi va muhim xususiyati koʻp jihatdan iqtisodiy ob’ektga bogʻliq. Axborotning shakllanishidagi asosiy jarayonlarning bajarilish xususiyatlarini koʻrib chiqamiz:
1. Axborotni yigʻish va roʻyxatdan oʻtkazish; axborotlarni yigʻish va roʻyxatdan oʻtkazish har xil iqtisodiy ob’ektlarda har xil kechadi. Bu jarayon boshqarish jarayonlari avtomatlashtirilgan xalq xoʻjaligi ob’ekti faoliyatini aks etgan boshlangʻich iqtisodiy hisobotni yigʻish va roʻyxatdan oʻtkazish, amalga oshiriladigan ishlab chiqarish korxonalari, firmalar va boshqalarda ancha murakkabdir.
Shu oʻrinda boshlangʻich ma’lumotning ishonchli, toʻliq va zamonaviy boʻlishiga katta e’tibor beriladi. Korxonada axborotni yigʻish va roʻyxatdan oʻtkazish har xil xoʻjalik operaöiyalarini bajarish vaqtida sodir boʻladi. (Masalan: tayyor mahsulotlarni qabul qilish, materiallarni qabul qilish, yuborish va boshqalar). Avval axborot yigʻiladi, keyin mustaxkamlanadi. Keltirilgan hisobotlar, misol uchun, ish joylarining oʻzida ishlab chiqarilgan detallar, brak detallarning soni va boshqalar hisoblash natijasida kelib chiqadi. Haqiqatdan axborotni yigʻish uchun oʻlchash ishlari, hisob-kitob, material ob’ektlarini taqqoslash, alohida bajaruvchilarning vaqtinchalik va sonli harakterdagi ishlarini hisob-kitob qilish kabilar amalga oshiriladi.
2. Axborotlarni uzatish. Axborotlarni uzatish turli usullar bilan amalga oshiriladi, kurer yordamida, pochta orqali yuborish, transport vositalari bilan etkazish, uzoq masofalarga aloqa kanallari orqali uzatish va boshqalar.
Uzoq masofaga axborotni aloqa kanallari orqali uzatish vaqtni va harajatni qisqartiradi. Uni amalga oshirish uchun esa turli maxsus texnik vositalar kerak boʻladi. Ba’zi axborotlarni yigʻish va roʻyxatdan oʻtkazishning texnik vositalari ish joylariga oʻrnatilgan datchiklardan olinayotgan axborotlarni yigʻib, EHMga uzatadi. Boshlangʻich axborot paydo boʻlgan joyidan uzatilgani kabi natijaviy axborot ham teskari yoʻnalishda uzoq, masofaga (distanöion) uzatilishi mumkin. Bu holda natijaviy ma’lumot har xil asboblarda aks etadi.
Axborotlarning qayta ishlash markaziga aloqa tarmoqlari orqali etib kelishi asosan ikki usulda amalga oshiriladi:
1) elektron tashuvchilarda
2) bevosita kompyuter maxsus dasturli va apparatli vositalar yordamida masofadan amalga oshiriladi.
Axborotni uzoq masofaga uzatish usuli doim oʻsib, rivojlanib bormoqda.
3. Mashinali kodlashtirish. Mashinali kodlashtirish - bu mashina tashuvchilariga axborotni EHMda qabul qilingan kodlarda yozish jarayonidir.
Bunday axborotlarni kodlashtirish berilgan boshlangʻich hujjatlarni magnit disklarga oʻtkazish yoʻli bilan amalga oshiriladi, sungra EHMga qayta ishlash uchun kiritiladi.
4. Iqtisodiy axborotlarni saqlash va yigʻish. Iqtisodiy axborotlarni saqlash va yigʻish - axborotlardan koʻp marta foydalanish, axborotlarni doimiy qoʻllash, boshlangʻich ma’lumotlarni qayta ishlashgacha ularni toʻplash kabi zaruriyatlaridan kelib chiqadi.
Axborot, kompyuterlashtirish, hisoblash texnikasi, axborot texnologiyasi, modellash, ma’lumotlar manbai, dasturlashtirish, shaxsiy kompyuterlar, dastur bilan ta’minlash va boshqa shu kabi ilmiy tushunchalar jamiyatni axborotlashtirishning eng muhim xususiyatlarini ifoda etadi. Odamlarni ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy muammolarni hal etishga safarbar qilmoq uchun tegishli axborotlarni oʻz vaqtida toʻplab, qayta ishlab, muayyan bir tartibga solish va zudlik bilan kishilarga etkazish kerak boʻladi.