1 Uzatish deb belgilangan qoidaga asosan sharni o’yinga kiritishga aytiladi. Raketka bilan o’yinchi, ya’ni sharni uzatuvchi o’yinga kirituvchi o’z tomoniga irg’ib sakrab uchib setka bo’ylab raqib tomonga tushirish kerak 2 sharni urishda raketka va shar chizig’ini orqasida bo’lishi kerak.
2. Stolni yon chizig’idan va stol doskasi ustidan sharni o’yinga kiritish mumkin emas. SHarni o’yinga kiritishda sharni yuqoriga otib kaftni ochib aniq xarakat bilan ko’rsatish kerak.
3. Sharni o’yinga kiritishi xolatini xakam aniq ko’rsatish kerak aks xolda xakam tomonidan bir marta ogoxlantirib qaytarilsa o’yin qoidasi buzilgan xisoblanib xisobni raqib tomonga beriladi.
4. Sharni o’yinga kiritish uchun sharni yuqoriga tanlab urish bilan o’yin boshlangan xisoblanadi, sharni urish va urmasligidan qat’iy nazar xisob boshlanganligi xisoblanadi.
a) SHarni o’yinga kiritish noto’g’ri xisoblanadi. SHarni qo’ldan chiqarib ko’rsatmasdan otsa yoki noto’g’ri otsa;
b) O’yinga kirituvchi o’yinchi sharni qo’ldan tushirib yuborsa yoki sharni raketka bilan urolmasa;
v) shar yoki raketka stol ustiga tushsa;
d) raqib o’zini o’yinga tayyor emasligini aytgan xolda o’yinga kiritilgan shar setkaga tegib o’tsa;
otuvchi va qabul qiluvchiga kutilmaga xolda boshqa biror narsa xalakit bersa otishga ruxsat berilmagan xolda.
5. O’yin sharni o’yinga kiritishdan boshlanib ikki tomonni biri g’alabasi bilan tomomlanganligi xisoblanadi.
6. O’yinga kiritilgan shar o’yinga kiritilgan o’yinchi stol varaqibni stolida sanalganligi aniq ko’rinishi kerak.
JUFT O’YINLAR
Juft o’yinlar uchrashuvida o’yin qoidalariga quyidagi qo’shimchalar kiritiladi:
1. Xisob 25 punkitda ko’rsatilgan o’yin qoidasiga amal qilgan xolda boshlanib shar oldin o’ng tomonga qabul qiluvchi o’yinchi tomonida o’ng tomoniga so’ng ikkinchi tomonga «diaganal» xolda o’ynaladi. Bu xol buzulganida sharni o’yinga kiritgan tomon xisobni yutqazilgan xisoblanadi.
2. Xisobni boshlovchi sharni o’yinga kiritadi qabul qiluvchi sharni qaytaradi va undan so’ng sharni o’yinga kiritgan o’yinchi o’ynaydi ya’niy juft o’yinda o’yinchi tomonlar galma-gal o’ynaydilar agar bu xolga amalqilinmasa tomonlar xisobni boy bergan xisoblanadi.
3. Juft o’yinda tomonlari kim birinchi bo’lib sharni o’yinga kiritishlarini kelishib olishiladi kerak bo’lib, qaysi o’yinchi o’yinga shari kiritsada shu o’yinchi sharni 5 marotaba oxiriga qadar o’yinga kiritadi.
4. SHarni o’yinga kirituvchi o’yinchida sharni raketka bilan urilganligi aniq ko’rinishi kerak. SHarni o’yinga kiritayotgan o’yinchi raketkani ikkinchi qo’liga olib o’tkazishi va ikki qo’llab ushlash mumkin.
O’YINNI TEZ O’TKAZISH
Musobaqa o’tkazishlarni ko’rinishlarida (Respublika shaxar va k.k.da) yakka juft o’yinlarni tez qisqa muddatta o’tkazish uchun boshlangandan 15 minutdan o’tkazish uchun 13 xisob qoidasi qo’llaniladi. 13 xisob qoidasi xakam. To’xtang deb e’lon qiladi va oxirgi gal. Sport o’yinlari ichida stol tennis to’pi (shari) eng kichik va eng engili xisoblanadi, ya’ni og’irligi 2,5 gramm. Shar tselluloid materialladan tayyorlanib, uni rangi oq, bundan tashqari Yaponiya va boshqa mamlakatlarda xozirdan xam kichik to’p bilan o’yinaydilar. Stol tennisi o’ynovchi xavaskorlar uchun xozirda xorijda xilma-xil rangdagi oq, qizil, sabzi rang, sariq rangda shar chiqariladi. Sportchilar sport musobaqalarida faqat oq rang bilan o’ynashni avzal ko’radilar. SHarni tanlashda quyidagilarga ehtibor berish kerak bo’ladi; rangi, og’irligi, uni formasi, bir-biriga yopishtirilgan chokini tekkis (silliq) bo’lishi sharni tekkis sapchishiga asos bo’ladi, chunki agar ulangan joy tekkis va bir xil bo’lmasa sharni sapchishi tekkis bo’lmaydi. Agar vazni og’ir bo’lsa sapchishi va raketka bilan urilganda sakrashi qiyin bo’ladi. Bundan tashqari sharni formasi tekisligini kafti bilan tennis doskasi ustida aylantirib tekisligi va uni formasini aniqlash mumkin. O’yin jarayonida agar shar formasini yo’qotsa yoki ezilib qolsa bunda qaynagan issiq suvga botirsangiz yoki extiyotkorlik bilan gugurt oloviga ezilgan joyini tutsangiz o’z xoliga keladi.
Stol tennisida xakamlar xayhati tarkibi
Musoboqalar o’tkazish uchun xakamlar xayhati, shu musobaqani o’tkazayotgan jamoat tomonidan stol tennisi bo’yicha xakamlar prezidiumi bilan kelishilgan xolda tayinlanadi.
Xakamlar xayhatining tarkibiga: asosiy xakam, asosisiy xakam o’rinbosari, asosiy kotib, katta xakamlar, o’yin olib boruvchi xakamlar, xisobchi xakamlar, setka chizig’ini kuzatuvchi xakamlar, kotiblar, xakam informator, o’yinchilar yonidagi xakam, tibbiy xodim. Tibbiy xodim va asosiy xakam qo’l ostida yana musobaqa komendanti bor.
Shaxar miqiyosidagi musoboqalarda va undan yuqoridagi 3 kishidan 5 kishigacha bo’lgan xakamlar xayhati tuziladi. Jismoniy madaniyat jamoalari o’rtasidagi musoboqalar asosiy xakam va o’yinni olib boradigan xakamlar bilan o’tkazilishi mumkin. Xalqaro miqiyosidagi musobaqalarda barcha xakamlar bir xil kiyimda bo’lishi kerak.
Asosiy xakam
1. Asosiy xakam musobaqani belgilangan qonun qoidalari asosida tashkillash va o’tkazilishiga mashul xisoblanadi.
2. Asosiy xakam majburiyatlari:
a) musobaqa o’tkaziladigan joyni tayyorlanishi, xakamlar xayhatining maslaxatlanishi uchun xonasini taomirlanishi, va musobaqa qatnashchilariga xizmat ko’rsatish joylarini nazorat qilib turish kerak;
b) xakamlarning vazifalarini ko’rsatib berish, uchrashuvlar ketmaketligi jadvalini tasdiqlash;
v) xakamlar xayhatining ishini boshqarish va musobaqa davomida tug’iladigan savol va muammolarni uzil-kesil xal qilish kerak;
g) qatnashchilarni, xakam tomonidan uchrashuvlarni ehlon qilganda va uchrashuvga tartibli chiqishini tahminlash;
d) musobaqaning qanday borayotganligini va uning natijalari xaqida qatnashchilarga va matbuot xodimlariga mahlumotlarni yetkazib turishni tahminlash;
e) katta xakamning o’yin bayonnomalarini tasdiqlash; j) musobaqani natija va xulosalarini tasdiqlash va xakamlar ishiga baxo berish.
3. Asosiy xakam xuquqlari:
a) musobaqa davomida o’z vazifasini eplay olmagan va o’yinqoidalarini buzgan xakamlarni musobaqadan chetlatish;
b) xakamlar xayhatining qarori bilan musobaqa qoidalarini buzgan o’yinchilarni musobaqadan chetlashtirish;
v) agar musobaqa o’tkazish joyi, musobaqaga tayyor bo’lmasa yoki obxavo xalaqit bersa musobaqani boshqa kunga qoldirish xuquqi;
g) tanaffuslarni tashkillash, uchrashuvlar jadvalini tuzish va musobaqa o’tkazish uchun xakamlar bilan tahminlash;
d) barcha xakamlarni xatolarini bekor qilish. Xatolarni bekor qilish barcha xolatlarda keyingi ochko xisobga olunguncha xal qilishi kerak.
4. asosiy xakamning xulosalari, xakamlar xayhati uchun, qatnashchilar va vakillar uchun muximdir.
Asosiy xakam o’rinbosari Asosiy xakam o’rinbosari o’ziga topshirilgan qismda musobaqaning borishi uchun javob beradi. O’rinbosarlarning biri asosiy xakam yo’qligida uning o’rnida uni vazifalarini bajaradi.
Xakamlar vazifa va xuquqlari Katta xakam
a) unga ajratib berilgan qismlardagi musobaqani borishini boshqaradi;
b) uning qo’l ostiga bo’lib berilgan xakamlarni o’z o’rinlariga bo’lib, ularni ishlarini boshqarib turadi. Xakam sanoqchilari va setka chizig’i, to’p uzatish chizig’ida turadigan xakamlar kerak bo’lsa ularni tayinlaydi;
v) o’yinchilarni raketkalarini tekshiradi;
g) asosiy xakam yo’qligida u xakamning xato qilgan qarorlarini bekor qilish xuquqiga ega.
Olib boruvchi xakam
1. Olib boruvchi xakam:
a) aloxida shaxsiy uchrashuvlarni boshqaradi, o’yin davomida bo’ladigan savollar muammolarni o’zi mustaqil xal qilishga xuquqli, musobaqa qonun qoidalariga suyangan xolda;
b) o’yin o’tkaziladigan maydon va stollarni ularni xolatini kuzatib turadi. Setkani o’yin boshlanishidan oldin tekshirib chiqadi; v) uchrashuvdan oldin shu uchrashuv qatnashchilari bilan kim qaysi tomonda o’ynaydi va kim birinchi to’p uzatadi, qanaqa to’p bilan o’ynashadi shularni aniqlab beradi;
g) tartib bilan qatnashuvchilarni va xakamlarni uchrashuv maydoniga kirish va chiqishlarini tahminlaydi;
e) qatnashuvchilarini va tomoshabinlarni uchrashuv shartlari, o’yinchilar soni, ularni sport unvonlari, qaysi jamoa vakili ekanligi, o’yin natijalari va kim birinchi to’p uzutish xaqida axborot berib turadi;
j) yakka uchrashuvlar singari, juftlik uchrashuvlarini xam tik turgan xolda o’tkazadi;
z) o’zi yoki xisoblovchi xakam yordamida vaqtni kuzatib borish;
i) to’pni uzatishda to’g’ri uzatilishini kuzatib turish;
k) majbur bo’lib qolgan tanaffuslarda vaqtni to’xtatish misol uchun, to’p shikastlansa, stolni xolati buzilsa, setka, yorug’lik, o’yinchi shikastlansa va xakazo;
l) o’yinchilarni o’z vaqtida joy almashinishi, juftlik uchrashuvlarda bo’lsa ularni joylashishlari o’z vaqtida bo’lishini kuzatib boradi;
m) sharni xolatini kuzatib turadi va kerak bo’lganda o’yinni to’xtatib to’pni tekshirib turadi;
n) sharning shikastlanishi uchrashuvni natijasiga tahsiri borligini aniqlaydi;
o) uchrashuvni borishini o’zi mustaqil yoki xisobchi xakam yordamida boshqaradi. Partiyani boshlanishini baland ovozda ehlon qiladi: «nolnol!», o’yinchini o’yinda chiqishi bilanoq ehlon qiladi. oldin to’p uzatayotgan o’yinchining keyin 2-o’yinchining xisoblarni ehlon qiladi va xatolarni xam baland ovozda aytadi.
p) barcha o’yin qismdan xisoblarini, xisobchi xakamsiz olib boradi protokolda partiyalar va uchrashuvlar tugaganda ularni tugaganini ehlon qiladi.
r) musobaqa qoidalarini to’g’ri bajarilishini nazorat qilish xuquqiga ega. Musobaqa qoidalarini buzgan qatnashchini ogoxlantirib yana 2-marta qoidani buzsa uni o’yindan chetlashtiriladi;
2. Olib boruvchi xakam yo’l qo’ymasligi bo’lgan qoidalar:
a) tanaffuslarni cho’zish; b) ataylab to’pni olib kelishni cho’zish, ataylab o’yinni cho’zish; v) o’yinchiga maslaxatlar va yo’llanmalarni o’yin paytida tomoshabinlar, qatnashchilar vakillar tomonidan berilishi; g) o’yinchilarni o’zaro va xakamlar bilan tortishishlarni; d) o’yinga tomoshabinlarni, murabbiylar, vakillar va jamoa sarkorlarini aralashishini oldini olish.
