2-Ma`ruza. Tayanch harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Qon va qon aylanish tizimining yosh xususiyatlari va gigiyenasi

Community Social Capital: it has an effect on health, but does it also reduce health 

inequalities?

 

Research indicates that investing in community level health assets like social capital can be 

an effective approach to tackling health inequalities (Morgan, Ziglio 2007). Several studies document 

the direct effects of social capital on health (Harpham 

et al.

 2006; Meltzer 

et al.

 2007; Runyan 

et al.

 

1998) e.g. more childhood asthma has been found in neighbourhoods with low social capital (Gupta 

et  al.

  2009)  and  the  indirect  effects  of  social  capital  on  the  health  of  children  by  buffering  the 

negative effects of low SES (Nobles, Frankenberg 2009; van der Linden 

et al.

 2003). A Dutch study 

(van  der  Linden 

et  al.

  2003)  showed  that  the  negative  effect  of  socio-economic  deprivation  on 

mental  health  service  use  was  stronger  in  neighbourhoods  with  low  community  social  capital. 

However most of these studies have been conducted outside Europe using many different definitions 

of  social  capital,  many  different  child-health  outcomes  and  many  different  analysis  strategies. 

GRADIENT  contributes  to  the  knowledge  on  the  possible  effects  of  social  capital  on 

the  social 

gradient  in  child  health

  through  a  systematic  review  and  new  empirical  research  on  these  issues. 

This new research is summarised in the following sections. 

Shuning uchun tarbiyachilar, o‘qituvchilar har bir bolaning ana shu fiziologik va psixologik 

xususiyatlariga  bilimlariga  asoslangan  holda,  ta’lim  va  tarbiyaviy  ishlarni  olib  borish  maqsadga 

muvofiqdir. 

Kasalorganizm bu kishi organizmining shunday holatiki, u tashqi muhit sharoitining ozgina 

o‘zgarishlariga ham moslasha olmaydi. Natijada, uning aqliy va jismoniy ish qobilyati ‘asayadi yoki 

butunlay yo’qoladi. Be’mor tanasining ma’lum qismida og‘riq paydo bo‘lishi, yurak uynashi, nafas 

qisishi, ko’ngil ozishi, umumiy quvvatsizlik kabi kasallik belgilaridan shikoyat qiladi. 

Kasallik  qo‘zg‘atuvchi  sabablar  turlicha  bo‘ladi  fizikaviy,  kimyoviy,  mexanik  ta’sirotlar, 

mikroblar, bakteriyalar viruslar vositasida va boshqalar 

Kasalliklar kelib chiqishi sabablariga ko‘ra, yuqumsiz va yuqumli kasalliklarga bo‘linadi. 

Yuqumsiz  kasalliklarni  qo’zg’atuvchi  va  tarqatuvchilari  bo‘lmaydi.  Masalan:  Sinish, 

chiqish, bosh og‘rig‘i,

 

xirurglik kasalliklar va boshqalar. 

Yuqumli  kasalliklarni  qo’zg’atuvchi  va  tarqatuvchilari  bo‘ladi.  Kasallik  tarkatuvchi 

mikroorganizmlarga:  bakteriyalar,  zamburug‘lar,  sodda  jonivorlar,  rikketsiyalar,  viruslar  sabab 

bo‘ladi.  Yuqorida  ko‘rsatilgan  kasallik  tarqatuvchi  mikroorganizmlarning  kishi  organizmga  kirishi 

natijasida yuzaga keladigan kasalliklariga yuqumli kasalliklar deyiladi. 

Bakteriyalar  shakli  katta  kichikligi  va  xossalari  nixoyat  xilma-xil  bo‘ladigan 

mikroorganizmlardir. Sharsimon xillari-xonklar, tayoqchasimon xillari – bakillalar deb ataladi. Uzum 

boshiga  o‘xshash,  tup  -tup  joylashadigan  koklar  stafilakoklar  deb  ataladi.  Bular  terining  yirilgan 

kasalliklariga, jaroxatlarni moddalab ketishiga sabab bo‘ladi. 

Zamburug‘lar-teri soch, soch va shilliq pardalarida bo‘ladigan kasalliklarni keltirib chiqaradi 

va shakli, hamda xossalari jixatidan xilma-xil bo‘ladi. Masalan: kirma temiratki, zamburug‘i teri va 

sochlarni  shikastlantirsa,  mogorasimon  zamburug‘i  chaqaloq  bola  tili,  hamda  tanlayining  shilliq 

pardasini shikastlantiradi. 

                                                 

4

The Rignt Start to a Healthy Life.Contact : i.stegeman @eurohealthnet.eu, c.costongs @eurohealtnet.eu 

EuroHealthNet, Rue de la Loi 67 , 1040 Brussels, Belgium, 133 page 

 

---

Sodda  xayvonlar-bir  hujayrali  hayvonlardir.  Masalan:  bir  hujayrali  ‘lazmodiy  bezgakka 

sabab bo‘lsa, ichak amyobasi-qon aralash ich ketishiga (dizenteriyaning bir turiga) sabab bo‘ladi. 

Rikietsiyalar-juda  mayda  kuzg‘aluvchilar  bo‘lib,  bular  orasida  toshlamli  tif  ko‘zaluvchilari 

odam uchun hammadan xavfli bo‘ladi. 

Viruslar-shu  qadar  mayda  bo‘ladiki,  hatto  elektron  mikrosko’da  hamhamma  vaqt 

ko‘rinavermaydi. Ular juda zich filtirlardan ham o‘tib ketadi, shuning uchun ham "tutkich bermaydi" 

va fil’tirlanuvchi viruslar deb ataladi. 

Qizanoqq,  gri’p,  aloimielit,  ko‘tirish,  chin  chechak  va  suv  chechak  qo‘zg‘aluvchilari 

fil’tirlanuvchi viruslar jumlasiga kiradi va hokazo. 

Ko‘pchilik  kasalliklarda  kasal  odam  yoki  hayvon  infeksiya  manbai  hisoblanadi.  Kasallik 

qo’zg’atuvchisi shularning organizmidan fiziologik yul bilan (nafasdan chiqariladigan havo, balgam, 

siydik,  axlati  bilan)  yoki  patologik  yo’l  bilan  (yo‘talganda,  qayt  qilganda,  jarohatlar,  yaralar  va 

yalliglangan shilliq pardalardan chiqadigan ajratmalar bilan) tashqariga chiqib turadi. 

Kasallik  avjiga  chiqqan  davrida  yoki  kasalliklarni  yashirin  davrida  (qizanoqq,),  ayrim 

hollarda  tuzalish  davrida  (ich  terlama,  dizenteriya,  diafteriya)  bemor  organizmidan  kasallik 

qo‘zg‘atuvchilari hammadan ko‘‘ chiqadi. 

Ko‘pincha  bola  yoki  katta  odam  tuzalib  ketgandan  keyin  ham  infeksiya  manbai  bo‘lib 

kolaveradi.  Kasal  organizmdan  tashqariga  chiqqan  kasallik  qo‘zg‘atuvchisi  qisman  tashqi  muhitda 

uladi yoki boshqa organizmga tushguncha saqlanib qoladi. Sog‘ organizmga tushgach parazitlik qila 

boshlaydi. 

Infeksion  kasalliklar  qo‘zg‘atuvchilarning  tarqalish  yo’llari  to‘rtta  gruppaga  ajratiladi: 

qontakt yo’li, havo tomchi, suv-ovqat va tirik jonivorlar orqali tarqalish yo’llari. 

Qontakt  yo‘li-bemorga  yaqin  bo‘lganda  kasallikning  yukib  qolishidir.  Bevosita  va  bilvosita 

qontakt  tafovut  qilinadi.  Bevosita  qontaktda  kasallik  kug‘atuvchisi  kasal  organizmdan  sog‘lom 

organizmga  tug‘ridan  to’g‘ri  o‘tadi  (o‘pishish  vaqtida,  hayvon  tishlaganda,  sulagi  tushganda  va 

hokazo)  bilvosita  qontaktda  kasallik  ro‘zg‘or  buyumlari  orqali:  kitob  -  daftar,  kiyim-bosh  va  oyoq 

kiyim almashtirish va boshqa yo’llar. Masalan: Difteriya, ko‘tirish, sil va boshqa kasalliklar bevosita 

qontakt yo’li bilan yuqsa, dizenteriya, ich terlama, difteriya va boshqa kasalliklar bilvosita yul bilan 

o‘tadi. 

Kasalliklar bolalarning jismoniy o‘sishiga katta ta’sir etadi. Ayniqsa, surinkali uzoq, davom 

etadigan  kasalliklar,  ya’ni  revmatizm,  oshqozon-ichak,  jigar  va  o‘t  yo‘llari,  buyrak  kasalliklari 

organizm  va  tukiqamalarda  moddalar  almashinuvi  jarayonini  buzadi,  kamqonlik  kasalligini  yuzaga 

keltiradi, natijada jismoniy rivojlanishi susayadi, bolaning ish kobiliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 

Barcha  tirik  organizmlar  (o‘simliklar,  hayvonlar)  shu  jumladan,  insonlar  ham  o‘zini-o‘zi 

himoya  qilish  xossalariga  ega.  Masalan:  Ko‘z  yoshi  suyuqligi,  sulak,  qon  va  limfada  lizotsim 

(tabiatan  oqsil)  moddasi  bo‘lsa,  odamning  toza  terisi  kasallik  qo‘zg‘atuvchi  mikroblarga  halokatli 

ta’sir  ko‘rsatadigan  lizotsimga  o‘xshash  modda  ajralib  turadi.  Nafas  yo’llarining  shilliq  pardasi 

infeksiyaga  javoban  shilimshiq  ajratib,  burtib  chiqadi  va  qizaradi.  Unda  fagotsitoz  yo’li  bilan 

oziqlanadigan  leykatsitlar  paydo  bo‘ladi  va  boshqalar.  Traxeya,  bronx  va  bronxiollalar  qo’lab 

turadigan xilpillovchi e’iteliy esa o’z kiprikchalarini tebratib, tushib qolgan chang zarrachalarini va 

mikroblarni  tashqariga  chiqarib  tashlaydi.  Sulak, me’da,  ichak  shiralaridagi  fermentlar  ham  mikrob 

va bakteriyalarni halok qiladi. 

Immunitet  -  organizmning  turli  kasalliklar  dan  o‘z-o‘zini  himoyaalanish  uslubidir. 

Organizmning himoyaalanishi katta ro’l uynab, tabiiy va sun’iy immunitet farqlanadi. 

Tabiiy  immunitet  tug‘ma,  shuningdek,  boshdan  kechirilgan  kasallik  tufayli  turmushda 

orttirilgan bo‘lishi mumkin. 

Sun’iy  immunitet  faqat  turmushda  orttirilgan,  shunda  ham  aktiv  yoki  ‘assiv  bo‘ladi. 

Masalan:  Agar  bolaga  chechakka  qarshi  emlangan  bulsa  yoki  ‘oliomilitga  qarshi  vaksina  berilgan 

bo‘lsa,  bunday  hollarning  hammasida  organizmga  zaiflashtirilgan  qo‘zg‘atuvchi  yuborilgan  bo‘lib, 

organizm qo’zg’atuvchilarga qarshi javoban uzoq davom etadigan immunitet paydo qiladi. 

Bolaga  tayyor  himoya  moddalari  bo‘lgan  zardop  (vaksina)  yuborilganda  organizm  himoyaa 

moddalari  ishlab  chiqarishda  o‘zi  ishtirok  etmay,  qisqa  muddat  davom  etadigan  immunitet  yuzaga 

keladi.