2-Ma’ruza Mavzu: Metalllarning ichki tuzilishi. Reja

Geksogonal panjara. 
Bunday kristall panjarada 17 ta atom bo’lib, ularning 
12 tasi 6 qirrali prizmaning burchaklari uchida, 
2 
tasi prizmaning ustki va ostki 
yoqlari markazlarida, 
3 
tasi prizmaning o’rta qismida joylashgan bo’ladi. Bunday 

---

3 
kristall panjara 
Zn(rux), Mg, Ti, Be (berilliy)
va boshqa metallar uchun xosdir (3-
rasm, 
v).
3.
 
Metallarning allatropik shakl o’zgarishi. 
Ba’zi metallarning, masalan: Fe, 
Co, Sn (qalay), Mg, Ti va boshqalarning kristall panjaralari tashqi sharoit 
(temperatura, bosim) o’zgarganda bir turdan ikkinchi turga aylanadi. Bu xodisa 
allotropik shakl o’zgarishi
, boshqacha aytganda
,
polimorfizm
 
deb ataladi. 
2.2-rasm. Temirning sovish egri chizig’i va kristall panjaralari. 

4.
 
Metallarning kristallanishi. 
Entropiya esa tizimda zarrachalarining 
joylanishini xarakterlaydi va temperatura ko’tarilgan sari entropiya ham ortadi. Bu 
jarayon har bir «tug’ma» markazlardan o’sayotgan kristallarning bir-birlari bilan 
to’qnashgunlarigacha davom etadi. Bunda ularning o’sish yo’nalishi va tezliklari 
farqlanadi (2.3-rasm). 
 
2.3-rasm.
 
Metallar kristallanishida donalarning xosil bulish shemasi. 

---

4 
Bu kristallarning tuzilishi daraxt shoxlarini eslatadi. Shu boisdan ham ularga 
«
Dendrit
» deyiladi (
Dendrit 
so’zi 
yunoncha 
dendron
— 
daraxt so’zidan olingan 
bo’lib, shoxchali daraxt shaklidagi kristallni bildiradi) (2.4-rasm).
 
2.4-rasm. Dendrit shemasi:
1 — birlamchi; 2 — ikkilamchi; 3— uchlamchi o’qlar bo’ylab kristallarning o’sishi 
 
1878 yilda D.K.Chernov metallarning kristallanish jarayonini o’rganib, uni ikki 
bosqichdan iborat bo’lishini aniqladi. 
2.5-rasm. Kristallanish markazlari soni va kristallarning chizikli usish 
tezligining uta sovish darajasiga qarab uzgarish grafigi.