2 ma’ruza mavzu: Ichki kuchlar va ularni aniqlash. Kesish usuli. Reja

2.4. Ichki kuch faktorlari (IKF) bilan kuchlanishlar orasidagi bog’lanishlar 
Yuqorida nuqtadagi kuchlanishni ikkita tuzuvchilarga - normal va urinma kuchlanishlarga 
ajratgan edik (2.5 - , 2.6 - shakl, a). 
2.6 - shakl. 
Bahzi hollarda to’la kuchlanish vektorini koordinata o’qlariga parallel bo’lgan uchta 
tuzuvchiga ajratish qulay bo’ladi. 2.6, b shaklda brus ko’ndalang kesimidagi ixtiyoriy nuqtadagi 
kuchlanishlarning koordinata o’qlariga parallel bo’lgan tuzuvchilari ko’rsatilgan. Bu 
tuzuvchilarning indekslari quyidagi qoida asosida qo’yilgan: normal kuchlanishning indeksi kesim 
normali parallel bo’lgan o’qni, urinma kuchlanishning birinchi indeksi shu nuqtadagi normal 
kuchlanish indeksi bilan mos bo’lib, kesim normali parallel bo’lgan o’qni, ikkinchi indeksi 
kuchlanishning qaysi o’qqa parallelligini ko’rsatadi. 
To’la kuchlanishni normal va urinma kuchlanishlarga ajratish ma’lum fizik mahnoga ega. 
Zo’riqqan material zarralari bir - birlaridan uzoqlashish yoki yaqinlashishga intilgan holda normal 
kuchlanishlar hosil bo’ladi. Urinma kuchlanishlar material zarralarining ko’rilayotgan kesim 
bo’yicha siljishi bilan bog’liqdir. 
Endi brusning ko’ndalang kesimidagi IKF bilan kuchlanishlar orasidagi munosabatlarini 
tuzamiz. Elementar yuzachadagi elementar ichki kuchlar quyidagiga teng: 
;
dF
dN
z

=
;
dF
dQ
zx
x

=
.
dF
dQ
zy
y

=
Elementar ichki kuchlarni brusning ko’ndalang kesim yuzi bo’yicha yig’ib, bosh 
vektorning tuzuvchilari uchun quyidagi ifodalarni hosil qilamiz: 
;

=
F
z
dF
N

;

=
F
zx
x
dF
Q

.

=
F
zy
y
dF
Q

(2.5) 
Elementar ichki kuchlarning tegishli o’qlarga nisbatan elementar momentlarini topamiz: 
;
;
xdF
dM
ydF
dM
z
y
z
x

=

=



---

.
xdF
ydF
dM
zy
zx
z

+

=


Bundan 
(
)




+

=

=

=
F
zy
zx
z
F
z
y
F
z
x
dF
x
y
M
xdF
M
ydF
M
.
;
;




(2.6) 
Bu formulalar yordamida IKF ma’lum bo’lganida kuchlanishlarni topish mumkin.