2-маъруза. Криптографиянинг асосий тушунчалари ва тарихи Кутиладиган натижа

Кодлаш ва шифрлаш орасидаги фарқ 
Аксарият ҳолларда фойдаланувчилар маълумотни шифрлаш ва кодлаш 
тушунчаларини бир хил деб тушунилади. Аслида эса улар икки турлича 
тушунчалардир. Кодлаш – маълумотни осонгина қайтариш учун ҳаммага 
(ҳаттоки ҳужумчига ҳам) очиқ бўлган схема ёрдамида маълумотларни бошқа 
форматга ўзгартиришдир. Кодлаш маълумотлардан фойдаланиш қулайлигини 
таъминлаш учун амалга оширилади ва ҳамма учун очиқ бўлган схемалардан 
фойдаланилади. Масалан, ASCII, UNICODE, URL Encoding, base64. Қуйидаги 
2.2-расмда ASCII стандарти асосида кодлаш схемаси келтирилган. 
2.2-расм. ASCII кодлаш стандарти 
Шифрлаш – жараёнида ҳам маълумот бошқа форматга ўзгартирилади, 
бироқ уни фақат махсус шахслар (дешифрлаш калитига эга бўлган) қайта 
ўзгартириши мумкин бўлади. Шифрлашдан асосий мақсад маълумотни 
махфийлигини таъминлаш бўлиб, уни қайта ўзгартириш баъзи шахслар 
(дешифрлаш калитига эга бўлмаган) учун чекланган бўлади.
Декодлаш жараёни ҳам дешифрлаш жараёни каби кодлаш учун тескари 
жараён ҳисобланиб, бирор очиқ схема ёрдамида ўзгартирилган маълумотлар 
худди шу схема асосида тескари ўзгартирилади. Масалан, ASCII асосида “Z” 
ни 16 саноқ тизимига ўзгартирилганда (кодлаганда) у “5A” га тенг бўлган 
бўлса, “5A” ни декодлаш жараёнида у “Z” га қайта ўзгартирилади.

---

Криптография ва стеганография 
Бундан ташқари криптография фан соҳаси стеганография фан соҳаси 
билан ҳам ўхшашликга эга бўлганлиги сабабли, аксарият ҳолларда уларни 
чалкаштириш ҳолатлари кузатилади. Стенанография – бу махфий хабарни 
сохта хабар ичига беркитиш орқали алоқани яшириш ҳисобланади. Бошқа сўз 
билан айтганда стеганографиянинг асосий ғояси – бу махфий 
маълумотларнинг мавжудлиги ҳақидаги шубҳани олдини олиш ҳисобланади. 
Стеганографик ва криптографик жараёнларнинг умумий кўриниши қуйидаги 
2.3-расмда келтирилган. 
Очиқ матн
Шифрланган матн
Шахсий калит
Очиқ калит
Шифрлаш 
алгоритми
Дешифрлаш 
алгоритми
Очиқ матн