2-ma’ruza. Ilm fan va uning tasnifiy belgilari. Ilmiy izlanishning tuzilmasi

Mexanikaviy
– o‘qilgan matnni qayta takrorlash va yodlashga asoslanadi. 
Bunday eslab qolishda ("yodlashda") alohida elementlar orasidagi mantiqiy 
bog‘liqlik bo‘lmaydi. Bu usul eng kam samarador hisoblanadi va cheklangan 
holatlar uchun qo‘llaniladi, masalan: sanalarni, formulalarni, tsitatalarni, xorijiy 
so‘zlarni va hakazolarni eslab qolish. 
Xotirani ko‘plab takrorlash orqali mashq qildirish samarasiz ekanligi 
aniqlangan. Xotira formal qabul qilishga emas, o‘rganilayotgan ma’lumotlarni faol 
fikrlash orqali qabul qilishga asoslangan bo‘lishi kerak. Eslab qolish – fikrlash 
degani. Bu xotira samaradorligining, aqliy mehnat samaradorligining asosidir. 
Mantiqiy-semantik
usuli 
alohida 
elementlar 
orasidagi 
mantiqiy 
bog‘lanishlarni eslab qolishga asoslangan. O‘qish chog‘ida alohida elementlarni 
emas, balki butun matnni, uning mazmunini, yo‘nalishini, ma’nosini tushunish 
kerak. Ba’zida eslab qolish uchun matni bir marta tez o‘qib chiqish yetarli bo‘ladi. 
Biroq, bunda mantiqiy aloqalarga alohida e’tibor berilishi kerak. Mantiqiy-
semantik usuli mexanikaviy usulga nisbatan bir necha baravar samaraliroqdir. 
Eslab qolishning 
ixtiyoriy usuli
turli mnemonik uslublarni qo‘llashga 
asoslangan. Ularning ichida eng keng tarqalgani tanlanadigan mnemonik uslub. 
Axborot ustida ishlashdan oldin aniq materialni eslab qolish maqsadi qo‘yiladi, 
masalan, avtomobilning rul boshqarmasini diagnostikalashning texnologik ketma-
ketligi va hokazo. Bunday yo‘naltirilganlik, ko‘rsatma bizni qiziqtirgan materialni 
eslab qolishni osonlashtiradi. Boshqa mnemonik uslub - bu vaqtga yo‘naltirilgan, 
ya’ni eslab qolishning zarur davomiyligi. Masalan, talaba o‘zini irodasi kuchi bilan 
imtihonni topshirish uchun qisqa muddat ichida qo‘shimcha materiallarni eslab 
qolishga majbur qiladi. Odatda bunday materiallar qisqa vaqt ichida xotirada 
saqlanadi. Tadqiqotchi mavzuni ishlab chiqishning butun davrida o‘z xotirasida 
zarur materiallarni uzoq vaqt saqlab turishga majbur qiladi. 

---

Ushbu usul quyidagi formulaga asoslangan: qanday yo‘naltirilganlik 
(ko‘rsatma) bo‘lsa, shunday eslab qolinadi. Bu faqat mantiqiy-semantik usulni 
qo‘llaganda samarali bo‘ladi.