2-ma’ruza. Faoliyat xavfsizligini ta’minlashning ergonomika va psixologik asoslari

Boshqarish organlariga qo'yiladigan kuch kattaligi 

 

Boshqarish qismlari 

Kuch kattaligi (H) 

Dasta:me'yoriy maksimal 

20-40 

100 

Knopka,  

tumbler,  

qoshgichlar:yengil turi  

og’ir turi                          

 

1400-1600 

6000-12000 

Oyoq pedallari: 

kam ishlatiladigan   

tez-tez ishlatiladigan  

 

500gacha 

20-50 

Qo'lda boshqarish dastaklari uchun 

130-160 

Davriy ishlatiladigan 

ko’p ishlatiladigan 

20 

40 

 

Ish joyi - bu inson mehnat faoliyatini amalga oshirishga “Inson-mashina  ishlab chiqarish 

muhiti” tizimida ma'lumotlarni aks ettirish vositalari, boshqarish qismlari va yordamchi jihozlar 

---

bilan jihozlangan joydir. Ish joylari yakka va jamoa turlarga bo'linib, “tikka”, “o'tirib” va “tikka-

o’tirib” ishlashga mo'ljallanadi. Egronomika ish joylarini loyihalashga talablarni ifodalab beradi. 

Asosiy  va  qo'shimcha  harakat  zonalarni  aniqlaydi,  tegishlicha  poldan  balandlik  bo'yicha, 

simmetriya o'qidan front bo'yicha jihozlarning joylashish zonalarini aniqlab beradi. 

Odam har xil ishchi holat (tik, o'tirgan, yotgan va engashgan)larining optimal va chegaraviy 

o'lchamlarini aniqlash uchun ish joyini qulay tashkil qilishda ishlatiladigan zarur antropometrik 

ma’lumotlar  tizimlashtiriladi.  Ishning  va  ishchi  holatlarning  harakteriga  bogliq  hamda  har  xil 

turdagi ishchi stollar va o'rindiqlarni konstruksiyalash bo'yicha umumiy tavsiyalar yaratiladi. 

Ish joyini rejalashtirish va joylashtirishda quyidagi tamoyillarga amal qilish tavsiya qilinadi: 

boshida to'liq rejalashtirish, keyin qismlarini, oldin optimal holda, keyin amaliy ruxsat qilinganini; 

ish jarayoni va jihozni rejalashtirishga yagona tizim talablari bilan yondashish. 

Ish joyini tashkil qilishda quyidagilarni ta'minlash maqsadga muvofiq:  operatorning ma'qul 

ishchi  holati  (tik  yoki  o'tirgan  holda);    muhimligi  va  ko'rish  maydoni  doirasida  foydalanish 

jadalligiga  qarab  boshqarish  qismlari  va  indiqatorlarini  qulay  joylashtirish;  operatorga   

harakatlanish  va   siljishda  yetarli erkinlik berilishi;  ish joyi elementlarining eng yaxshi ko'rinishi; 

insonning antropometrik, fiziologik va psixologik tavsiflarining ish joyi konstruksiyasiga mosligi;  

mashinadan kelayotgan ma’lumotlar tezligi va hajmining inson tomonidan qabul qilish va ishlov 

berishi imkoniyatlariga mosligi;  operatorlarning ish vaqtida qisqa muddatli dam olishlari uchunf 

sharoit bo'lishi; ishlovchilarni xavfli va zararli ishlab chiqarish omillaridan himoya qilish. 

Ish  joyi  o'zida  ma'lumot  (MAEV  joylashgan  bo'shliq)  va  motor  (boshqarish  qismlari 

joylashgan bo'shliq) maydonlarini tashkil qiladi (1-rasm).          

Ma'lumot maydonida bir-biridan farqli uchta zona mavjud: birinchi zonada - ko'rsatkichlarni 

aniq  va  tez  hisoblash  talab  qilingan  MAEV  joylashgan  (rasmga  qarang);    ikkinchi  zonada 

ko'rsatkichlarni kamroqi aniqlik va tezlikda hisoblash talab qilingan MAEV joylashgan; uchinchi 

zonada juda kam ishlatiladigan vositalar joylashadi. 

 

Motor maydoni ham 3ta zonadan iborat: juda tez foydalaniladigan (bir minutda kamida 2 

marta) va optimal yeta oladigan juda muhim: boshqarish   qismlari   joylashgan   -   birinchi   zona;   

tez  ishlatiladigan    boshqarish  qismlari  (1  soatda  2  martadan  ko'p)  va  yengil  eta  oladigan  kam 

muhim  vositalar  joylashgan  -  ikkinchi  zona;  kam  ishlatiladigan  (1  soatda  2  martadan  kam) 

vositalar joylashgan -uchinchi zonalardan iborat.