2. маъруза. Электр занжири (ЭЗ) элементлари

чизиқли КБТМ ночизиқли КБТМ
6-расм
в) Кучланиш билан бошқарилувчи ток манбаси КБКТ, яъни кириш қисмида U_Бош бошқарувчи кучланиш, чиқишидаги ток эса унга боғлиқ i(U_Бош) бўлган ток манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин;

чизиқли КБТМ ночизиқли КБТМ
7-расм
г) Ток билан бошқарилувчи ток манбаси ТБКМ, яъни кириш қисмида i_Бош бошқарувчи ток, чиқишидаги ток эса унга боғлиқ i(i_Бош) бўлган ток манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин.



чизиқли ТБТМ ночизиқли ТБТМ
8-расм
Занжирнинг пассив элементлари қаторига резисторлар, конденсаторлар ва индуктивликлар киради.

9-расм
Резистор (баъзан резистив элемент, резистив қаршилик, Омик қаршилик деган номлари ҳам учрайди) деб электр энергияси сарфланиб, унинг ҳусусиятлари U=R·i ёки i=G·U боғланишлар билан ифодаланган элементга айтилади. Бунда, R ва G қаршилик ва ўтказувчанлик деб номланган пропорционаллик коэффициентлари. 9-расмда уларнинг схемаларда белгиланиши келтирилган. R ва G ўзгармас бўлганда (а-расм) чизиқли ва, аксинча, R ва G лар ток ёки кучланишга боғлиқ ўзгарганда ночизиқли (б) қаршилик ёки ночизиқли ўтказувчанлик дейилади.

Электромагнит энергияни заҳиралаш хоссасига эга бўлган, физик хусусиятлари Ш=L·i тенглама билан ифодаланувчи индуктив ғалтакнинг идеаллаштирилган элементи индуктивлик элементи (ёки индуктивлик) дейилади. L пропорционаллик коэффициенти индуктивлик дейилади ва Генри [Нп] ўлчов бирлигига эга. 10-расмда чизиқли (а), ночизиқли (б) индуктивликнинг белгиланиши ҳамда Ш=L·i боғланишлар келтирилган.
Электр энергиясини заҳиралаш хоссасига эга бўлган, физик хусусиятлари q=C·u тенглама билан ифодаланувчи конденсаторнинг идеаллаштирилган элементи сиғим элементи дейилади. С пропорционаллик коэффициенти сиғим дейилади ва Фарада [F] ўлчов бирлигига эга. 11-расмда чизиқли (а), ночизиқли (б) сиғимнинг белгиланиши ҳамда q=C·u боғланишлар келтирилган.

10-расм 11-расм