2. маъруза. Электр занжири (ЭЗ) элементлари

2. Электр занжирлар элементлари ва модели.

Шунга ўхшаш, занжирнинг манбаларини актив элементлар, қолганларини эса пассив элементлар деб атаймиз.

Электр занжирининг манбалари икки турга бўлинади: кучланиш ва ток манбалари. Манбалар ток ва кучланишининг ташқи таъсир натижасида ўзгаришига кўра, уларни мустақил ва номустақил манбаларга ажратилади. Манбанинг чиқиш клеммаларидаги кучланиш (ток) миқдори манбанинг юкидаги ток (кучланиш) қийматига боғлиқ бўлмаса мустақил кучланиш (ток) манбаси дейилади.

3-расм
3-расмда мустақил кучланиш манбасининг ташқи тавсиф (а) ва (б) кўрсатилган. 4-расмда мустақил ток манбасининг ташқи тавсифи (а) ва схемада белгиланиши (б) кўрсатилган. Бундай манбалар қуйида келтирилган реал манбаларни идеаллаштириш билан ҳосил қилинади. Аксинча, манбанинг чиқиш клеммаларидаги кучланиш (ток) миқдори оқаётган ток (кучланиш) қийматига боғлиқ бўлса, яъни кучланиш манбасининг юкланиш токи ўзгарганда унинг кучланиши ҳам ўзгарса, ёки ток манбаси занжиридаги кучланиш ўзгариши натижасида унинг токи ҳам ўзгарса, уларни номустақил кучланиш (ток) манбалари дейилади. Реал манбаларда айнан шундай бўлади ва уларнинг ташқи тавсифлари пасаювчан (3 ва 4-расмларда пунктир чизиқ) бўлади.

4-расм
Манбалар бошқарилмас ва бошқарилувчи гуруҳларга ажратилади. Бошқарилувчи ток ва кучланиш манбаларининг ҳар бири уларнинг кириш қисмига келтирилган ток ва кучланиш билан бошқарилиши мумкин. Улар учун схемаларда қуйидаги белгиланишлар қабул қилинган:
а) Кучланиш билан бошқарилувчи кучланиш манбаси КБКМ, яъни кириш қисмида U_Бош бошқарувчи кучланиш, чиқишидаги кучланиш эса унга боғлиқ u(U_Бош) бўлган кучланиш манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин;





чизиқли КБКМ ночизиқли КБКМ
5-расм
б) Ток билан бошқарилувчи кучланиш манбаси ТБКМ, яъни кириш қисмида i_Бош бошқарувчи ток, чиқишидаги кучланиш эса унга боғлиқ u(i_Бош) бўлган кучланиш манбаси. Бунда боғлиқлик пропорционал бўлса чизиқли ва, аксинча, ночизиқли бўлиши мумкин;