2 Ma’ruza. Biosferaning ekologik muammolari

Atmosfera havosini ifloslanishidan muhofaza qilish 
Atmosfera o„z-o„zini tabiiy tozalash jarayoniga ega. Lekin sanoat 
ayniqsa yoqilg„i sanoati taraqqiy etgaan, transport rivojlangan, qishloq 
xo„jaligi mashinalashgan, ag„olining urbanizatsiya jarayoni kuchayotgan 
bizning asrimizda atmosferaning sun‟iy ifloslanishi tabiiy tozalanishga 
nisbatan ustunlik qilmoqda. SHu sababli atmosfera o„z-o„zini tabiiy 
tozalash vazifasini bajara olmayapti. SHuning uchun atmosferaning 
sun‟iy ifloslanishdan tozalanish yo„llarini joriy etish, uning oldini loish 
bugungi kunning asosiy vazifasidir. Bularga bir necha chora-tadbirlar 
mavjuddir: 

---

1. Tutun chiqaruvchi turbalarni balandroq qurish atmosfera 
ifloslanishining oldini olishning eng qadimiy yo„llaridan biridir; buning 
natijasida ifloschang va gazlar keng maydonga yoyilib, uning 
konsentratsiyasi kamayaadi. Masalan; balandligi 100m bo„lgan turbadan 
chiqayotgan chang va gazlar radusi 20km bo„lgan mintaqaga tarqalsa, 
balandligi 250m bo„lgan trubadan chiqqan, gazlar radusi 75km 
mintaqaga tarqaladi. 
2.Pechlarga ko„mir, torf, qoramoy yoqishning o„rniga elektor 
energiyasidan, gazlardan foydalanilsa – atmosferaga chang, qurkm, 
tutun va zaxarli moddalar kam chiqariladi. Respiblikamiz olimlarning 
ma‟lumotiga ko„ra ko„mir bilan ishlovchi korxonalar gazga o„tkazilsa, 
g„avoga chiqariladigan oltiingugurt (IV) osidi miqdori 1000 marta, 
uglerod oksidi miqdori 2000 marta, azot osidilari miqdori 5 marta 
kamayadi. 
3.Sanoat korxonalarida zararli moddalar tozalovchi uskunalar qurish 
Respublikamizda atmosfera havosini iflosoantiruvchi 1000dan ortiq 
yirikva o„rta korxonalar bor. Ular havoning tozaligini saqlashga 
qaratilgan chora-tadbirlar zamon talabiga javob bermaydi. Natijada ular 
da yiliga 4,5mil.t. qattiq va gazsimon zararlimoddalarning 35% 
atmosferagachiqip uni ifloslantirmoqda. Kimyo korxonalari yiliga 
atmosferaga 120 ming t uglerod, 40-50 ming t oltiingugurt (IV) osidi, 
azot osidilarini chiqarib CHirchiq, Farg„ona, Qo„qon, Samsrqand, 
Navoiy, Toshkent shaharlari havosini ifloslantirmoqda. 
4. Atmosfera havosini toza saqlashning muhim bir yo„li, bu sanoat 
korxonalarida,komunal xo„jaligida ishlab chiqarish texnologiyastni 
o„zgartirish, chiqindisiz texnologik jarayonlarni joriy etishdir. 
5.SHaxarlar xavosini ifloslanishini kamaytirishda er osti termal 
suvlaridan foydalanish yaaxshi natija beryapti. Bunday suvlar shaharda 
maishiy-komunal xo„jalik va sanoat korxonalrini istish mumkin. 
6. Atmosfera havosini toza saqlashda avtotransport gazlarini, 
dudlarini, kamaytirish juda muhimdir. Buning uchun benzin o„rniga 
gaaz, elektromobillarga o„tilsa, havo ancha toza saqlanadi.
7. SHaxar va qishloqlarda havoni ifloslanishidan saqlashda yashil 
o„simliklar juda ishonchlidir. Ular iflos xavoni filtrlaydi, barglarida 
changlarni ushlab qoladi, havo haroratini pasaytiradi, karbonat angdridni 
yutib, kislorod ishlab chiqaradi. .