2-Lektsiya. Mineral hám organikalíq tóginler haqqínda túsinik. Tóginlerdi qollaw usíllari hám ekologiyasi. Tóginler haqqínda túsinik. Azotli tóginler

HNO₃→HNO₂→(HNO)₂ →NH₂OH →NH₃

nitrat nitrit giponitrit gidroksilamin ammiak
Nitratlardıń ammiakka aynalıwı-quramında bolǵan reduktaza fermentleriniń qatnasında boladı. Ammiakka aynalmaǵan nitratlar tkanlarda toplanadı. Bul ósimlikke zıyansız, biraq nitratlar kóbirek toplansa adam, haywan organizmine zıyanlı tásir etiwi mumkin. Uglevodlar, sonday-aq organikalıq ketokislotalar jetispegende (ásirese uglevod zapası az bolǵan tuxım kógere baslaǵanda - mısalı qant lablebisi) ósimlikke ammiak azotınıń kóbirek sińiwi zıyanlı bolıwı yamasa aminokislotalar sintezinde paydalanılmay toplanǵan ammiak azotı ósimlikti aliwi mumkin. Egis materialında uglevodlar kóbirek bolǵan ósimlikler (mısal kartofeldegi kraxmal) ammiak azotıń tezlew sińdiredi hám bunday eginlerge ammiaklı tógin beriw jaqsı natiyje beredi.

Azot penen azıqlanıw jaǵdayları ósimliklerdiń ósip rawajlanıwına kushli tásir qıladı.

Azot jetispegende – ósimliklerdiń ósiwi keskin turde ásteleydi. Japıraqlar mayda bolıp ashıq kógiltir reńge eńedi hám sargayadı, paqallar jińishkelenip shaqalanıw tómenleydi.

Solay etip, ósimliklerdiń normal ósip rawajlanıwı ushın topıraqta háreketsheń azottıń muǵdarı jeterli bolıwı kerek. Topıraqta háreketsheń azottıń muǵdarı organikalıq hám mineral tóginler salıw jolı menen tártipke salıp turıladı.

Ósimliklerdiń azotqa talabı hár qıylı. Ósimlik rawajlanıwınıń dáslepki fazalarında azottı kóp talap etedi. Bul dáwirde ósimlik mineral azıqlıq zatına talapshan boladı. Azot jetiskenlikten ósimliklerdiń jasıl massasınıń ósiwi tómenleydi, qoyıw jasıl reńnen ashıq jasıl reńge ótedi, hátteki sarǵayıp ketedi, sebebi xlorofildiń muǵdarı azayıp ketedi. Azottıń muǵdarı kóbeyip ketsede ósimlikke keri tásir etedi, ǵawlap ósip ketedi, miywe az saladı, push kóbeyedi hám t.b.