2-labоratоriya ishi g’ildirakning inersiya momentini aniqlash. Ishning maqsadi

---

2-LABОRATОRIYA ISHI 
G’ildirakning inersiya momentini aniqlash. 
 
Ishning maqsadi: 
Aylanayotgan qattiq jismni inersiya momentini tajribada aniqlash. 
Kerakli asbob va qurilmalar: 
1. Masshtabli chizg’ich o`rnatilgan qurilma.2. Og`irligi 
2 kg va 3 kg. li bir necha tosh.3. Sekundomer.
4. Shtangensirkul. 
Nazariy qism. 
Agar o`qqa osilgan jismga navbatma–navbat M
1
, M
2
, M
3
,

M
n
momentlar qo’yilsa, 
jism har xil burchakli tezlanishlar 
n




,
,
,
3
2
1
oladi. Har bir kuch momentining burchakli 
tezlanishiga nisbati berilgan jism uchun o`zgarmas miqdorga teng, ya'ni: 
n
n
M
M
M
M








...
3
3
2
2
1
1
(1). 
Bu nisbatlar bilan aniqlanuvchi kattalik aylanuvchi jismni xarakterlaydi va u
jismning inersiya momenti deb ataladi. (1) tenglamani quyidagi qurilmada tekshirib
ko’rish mumkin (1- rasmga qarang). Gorizontal o`qqa val o`rnatilgan bo`lib, u o`qqa 
S
1
, S
2
sharikli podshibnikka kiygizilgan. Massasi m
1
maydoncha ipga bog’langan bo`lib, u 
o`qqa o`raladigan qilib tayyorlangan. Ipni o`qqa o`rab so`ng maydonchaga yuk qo`ysak, 
og`irlik kuchi ta'sirida jism harakatga keladi. 
Agar maydoncha qandaydir h
1
balandlikka ko`tarilgan bo`lsa, 
bu dastlabki momentda E
n

mgh
1
potensial energiyaga ega 
bo`ladi. Harakat davomida bu energiya ishqalanish kuchini 
yengish uchun va sistemaning kinetik energiyasining ortishi
uchun sarf bo’ladi , ya'ni: 
mgh
1
=
1
2
2
2
2
h
F
J
m
ишк




(2). 
F
ишк
h
1
– ishqalanish kuchini yengish uchun bajarilgan ish. 
2
2

m
- harakatdagi massaning taglikka yetib kelgandagi kinetik energiyasi, 
2
2

J
- aylanayotgan sistemaning kinetik energiyasi. 
Ishqalanish kuchini yengish uchun bajarilgan ishni quyidagicha mulohaza yuritib
topish mumkin . 
Umumiy o`qqa 0 chig`iriq o`rnatilgan bo`lib, chig`iriqdagi o`qqa o`ralgan ipning
ikkinchi uchiga R yuk bog`langan. 

---

Yukning og`irligi chig`iriqdagi ipga ta'sir qilib, ipni tortadi, bunda maxovik
tekis tezlanuvchan aylanma harakatga keladi. Maxovikka yuklarni qo’yib, ip uchidagi
yukning dastlabki turish holatini belgilaymiz. Agar yukning tik shkala bo`yicha tushish 
balandligi va tushish vaqtini bilsak, yuknig harakat tezlanishi quyidagicha topiladi:
a=
2
2
t
h
(3). 
Maxovikning o`qqa o`rnatilgan 0 chig`iriqning radiusini o`lchab, uning burchak
tezlanishini topish mumkin 
r
а


(4) 
Kuch momenti quyidagicha topiladi: