2. Havo liniyalari tayanchlarini o’rnatish. Havo liniyari tayanchlarining jixozlarini o’rganish. Tayanch so’z va iboralar

Mavzu:Yuqori kuchlanjshli saqlagichlar va beton reaktorini montaj qilish
Reja : 1. Yuqori kuchlanjshli saqlagichlar
2.Yuqori kuchlanishli saqlagichlar konstruksiyalari
3.Beton reaktorini montaj qilishni


1. Yuqori kuchlanjshli saqlagichlar.Saqlagich — kommutatsiyalash elektr apparati bo‘lib, himoyala- nuvchi zanjimi manbadan maxsus element yordamida ajratadi. U tok qiymati ma’lum bir miqdordan oshganda ma’lum bir tok o'tkazgichning erishi va zanjirni uzishga olib kelishiga asoslangan. Bir vaqtning o‘zida uzilishi davomida hosil bodadigan yoy ham somdiriladi. Saqlagich TK ning eng sodda apparati hisoblanib, elektr qurilmani o‘ta yuklanish va QT tokida himoyalash uchun xizmat qiladi.
Eruvchi saqlagichlarning eng qimmatli xususiyati — qurilmaning oda soddaligi, arzonligi, QT tokida juda tez zanjirni uzishi (hatto ba’zi bir saqlagichlarning QT tokini cheklashi) va boshqalar.
Kuchlanishi lkV gacha bo‘lgan elektr tarmoqlarida saqlagichlar­ning PR turi (patroni ajratiladigan va hech narsa toddirilmagan), PN turi (ajraluvchi va toddirilgan patronli), NOTN turi (ajralmas to‘ldirilgan patronli), shuningdek, tezkor turlari PNV, PW va PVF qodlaniladi.
Kuchlanishi 1 kV dan yuqori bodgan elektr tarmoqlarda saqla­gichlarning PK turi (patron kvars bilan toddirilgan), PKTN turi (otuvchi tashqi qurilma uchun), PSN turi (otuvchi tashqi qurilma uchun, boshqariluvchi) va itarib chiqariluvchi PVT turidagilar qodlaniladi. Har xil turlaridan GTKU (kuchaytirilgan), PKE (ekskavatorlar uchun) saqlagichlar mavjud.
Saqlagichlar shartli belgilarining seriyalaridagi birinchi raqam nominal kuchlanish qiymatini (kV) ikkinchisi nominal tokni (patrondan o‘tuvchi), (A), uchinchi raqam eruvchi elementni nominal toki (A), to‘rtinchisi — uzish nominal toki (kA) ni ko‘rsatadi.
Kichik kuchlanishga modjallangan saqlagichlar milliamperdan minglab ampergacha, kuchlanishi esa 600 V gacha, yuqori kuchla- nishga modjallanganlari 35 kV gacha va undan yuqoriga ishlab chiqariladi. Ularning eruvchi elementi nominal toki va kuchlanishi
bilan, saqlagichning nominal toki, uzish tokining chegaraviy qiymati va boshqalar bilan tavsiflanadi.
Saqlagichning nominal toki deb, uning tok o'tkazuvchi va kontakt qurilmalaridan o‘tuvchi tokka aytiladi. Eruvchi element nominal toki — bu eruvchi elementdan uzoq vaqt o‘tib, elementni erishgacha olib kelmaydigan tok. Uzilish tokining chegaraviy qiymati deb, saqlagichni uning qismlariga zarar yetkazmay uzadigan QT tokiga aytiladi.
0‘zgaruvchi tok saqlagichlari 2 dan 220 kV kuchlanishlarga va quyidagi toklarga mo‘ljallab chiqariladi:

Saqlagich nominal	8; 10; 20; 32; 40; 50; 80; 160; 200; 320; 400.
Eruvchi element nominal toki, A	2; 2,2; 5; 8; 10; 16; 20; 32; 40; 50; 80; 160; 200; 320; 400.
Uzish nominal toki (kV)	2,5; 3,24; 4,5; 5,6; 3,8; 10; 12,5; 16; 20; 25; 31,5; 40.

Rossiyaapparatzavodlari 110 kVlikuchlanishgachaeruvchisaqlagichlarishlabchiqaradi. Saqlagichningengmuhimko'rsatkich- laridanbiri — eruvchielementtokiningvaqtganisbatantavsifi (vaqt- toktavsifi) dir. Takomillashganhimoyauchunsaqlagichvaqt-toktavsifigrafigi (1-rasmda 1-grafik) barchanuqtalardahimoyalana- yotganzanjirtavsifi (1-rasmda 2-grafik) danpastroqdano‘tishikerak. Biroq saqlagichning real tavsifi (3-grafik) 2-grafikni kesib o‘tadi. Buni tushuntirib o‘tamiz.

Agar saqlagich tavsifi 1-grafikka mos bo‘lsa, unda u eskirish yoki elektr motorini ishga tushirish vaqtida kuyib qoladi. Zanjir xavfli
bo‘lmagan o‘ta yuklanishlarda uzilib qoladi. Shunga ko‘ra eruvchi element toki yuklama nominal toki qiymati- dan kattaroq qilib olinadi.
Bunda 2 va 3-grafiklar o'zaro kesishadi. Yuqori o‘ta yuklamalarda (B zonasi) saqlagich obyekti himoya qila oladi, A zonasida esa himoyalanish kuzatilmaydi.
Katta o‘ta yuklanish (1,5—2) /_n boTganda, saqlagich sekin qiziydi. Issiqlikning ko‘p qismi atrof-muhitga uzatiladi.



1-rasm. Saqlagich va himoyalanuvchi obyekt tavsiilarining muvofiqlashuvi.

2- rasm. PKT saqlagichning eruvchi elementi erish vaqtining tokka bog‘liqligi.

3-rasm. PKT turidagi saqlagichning tok chekiash tavsifl:
/, — saqlagichdan o'tadigan eng katta tok qiymati: I — nominal toki 2—50 A bo'lgan eruvchi elementning hisobiy qisqa tutashish toki.
Erish vaqti yoki ajralish vaqti bilan tok qiymati orasidagi himoya tavsifi 2-rasmda keitirilgan. Undan ko‘rinadiki, juda katta vaqt orasida erituvchi tok qiymati o‘zgarmay qoladi.
Vaqt intervali 0,01 dan to 1 soatgacha o‘rnatilgan saqlagichning himoya tavsiflari uni boshqa saqlagichlar va uzgichlar bilan muvofiqlashtirish uchun zarur bo‘ladi. Ular sinov tariqasida olinib, ishlab chiqaruvchi zavodlar tomonidan e’lon qilinadi. 2-rasmdan ko‘rinadiki, erish elementining nominal tokining o‘sishi bilan tav- siflar o‘ng tomonga siljiydi. Erish elementi 1 soat mobaynida erishi uchun tok qiymati nominalga nisbatan 120% dan ortiq va 200% dan kam bo‘lishi kerak.
Saqlagichlar uzish toki qiymati o‘zgarish ko‘lami bo‘yicha 1- sinfga (erish toki qiymati 1 soatda uzish nominal tokigacha o‘zgarishi ro‘y berganda) va 2-sinf (normallangan o‘chiruvchi minimal tok (u bir soatli erish tokidan ortiqroq) dan o‘chiruvchi nominal tokka o‘zgarganda (2-rasm) o‘chiruvchi tok erituvchi nominal tokka nisbatan ko‘p karra oshganda saqlagich ishlashi tok cheklash bilan o‘tadi, 3-rasmdan ko‘rinadiki, tok cheklash uzilgan (hisobiy) tok I₂ da (u erituvchi nominal tokka bog‘liq bo‘lgan ma’lum minimal tokdan katta) ro‘y beradi. /₂ qanchalik kichik bo‘lsa, saqlagichning tok cheklashi sezilarli bo'lib boradi.
Chegara tokida erish vaqti katta (1 soat) bo‘lganligi munosabati bilan materialning erish harorati Selsiy bo'yicha bir necha yuzlab gradusni tashkil qiladi va saqlagichning barcha detallari yuqori haroratlargacha qiziydi, natijada eruvchi elementning qarish holati yuz beradi Saqlagich qismlari qizishining eng yuqori harorati 1-jadvalda keltirilgan, tashqi havo harorati +40° dan oshmasligi kerak.

Agar eruvchi elementdan o‘tadigan tok nominalga nisbatan 3—4 marotaba katta bo‘lsa, qizish jarayoni adiabatik ko‘rinishda bo‘ladi, ya’ni erish elementi hosil qilayotgan barcha issiqlik uni qizdirishga sarflanadi. Erish elementidagi harorat erish qiymatiga yetgach murakkab ko‘chuvchi erish jarayoni boshlanadi — element qattiq holatdan suyuqlik holatiga o‘tishi kuzatiladi. Biroq, elektr yoyi erish elementi suyuq holatga o‘tishidan oldinroq paydo bo‘l^di. Ko‘ndalang kesimi taralgan bo‘yinda QT boshlangandan to yoy paydo bo'lishigacha o‘tadigan vaqtni keskin kamaytirish imkonini beradi. Yoy so‘nishi QT toki o'rnatilgan (hatto amplitudaviy) qiymatga qadar o‘zgarishdan oldinroq ro‘y beradi. Yoy QT dan so‘ng / vaqtda hosil bo‘ladi. Bunda zanjir toki o‘rnatiladigan tok qiymatidan ancha kichik ' (4-rasm).

Yoy so‘ndirgich vositalar uni milli soniyalarda o'chirish imkoni­ni beradi. Bunda, 4-rasmda ko‘rsatilgandek, tok cheklash samarasi