2 Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва уларни малакасини ошириш институти, 2020 йил, 424 бет

USE OF COMPUTER TECHNOLOGIES IN THE FORMATION OF MATHEMATICAL 
REPRESENTATIONS IN PRESCHOOL INSTITUTIONS 
 
 
In given article are considered problems of the use computer technology in preschool formation. The 
author of the article reveals positive and negative possibilities computer technology, as well as use computer 
technology when shaping elementary-mathematical thinking beside primary school. 
Keyword
: formation, education, knowledge, skills, pedagogical technology, interacshion methods, 
computer technologies, generalization, process of the reception of the knowledge, program, elementary 
mathematics, information facilities, multimedia, electronic book. 
Республикамизда бугунги кунда мактабгача таълим соҳасида ягона давлат сиёсатини ишлаб 
чиқиш, бу соҳанинг моддий-техник базасини мустаҳкамлаш, малакали педагог ва тарбиячилар 
билан таъминлаш, таълим-тарбия жараёнига замонавий таълим дастурлари, метод ва методик 
усулларни ҳамада технологияларни татбиқ этиш, бу соҳада ўқув ва ўқув-методик адабиётларнинг 
янги авлодини яратиш орқали болаларни ҳар томонлама интеллектуал ривожлантириш муҳим 
аҳамият касбэтади. Шунингдек Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича 
Ҳаракатлар стратегиясида “болаларнинг ҳар томонлама интеллектуал, эстетик ва жисмоний 
ривожланиши учун ушбу муассасаларидаги шарт-шароитларни тубдан яхшилаш”
37
каби муҳим 
вазифалар белгиланган. Ушбу вазифани такомиллаштиришга бўлган бундай ёндашув болаларни 
мактабга тайёрлаш сифатини тубдан яхшилашга ва илмий-методик таъминотини яратишга имкон 
бериши билан мақоланинг хозирги кунда долзарблигини белгилаб беради. 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли
«2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар
37
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш 
бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги ПФ-4947-сон Фармони.
// Ўзбекистон Республикаси Қонун ҳужжатлар 
тўплами. – Т., 2017. Б.37.

---

171 
стратегияси тўғрисида»ги Фармони, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 
30сентябрдаги «Мактабгача таълим тизими бошқарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари 
тўғрисида»ги ПФ-5198-сон фармони, 2016 йил 29 декабрдаги «2017-2021 йилларда мактабгача 
таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-2707-сонли, 2017 йил 9 
сентябрдаги «Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги 
ПҚ-3261-сонли қарори ҳамда мазкур соҳага тегишли бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда 
белгиланган вазифалар ижросини таъминлашга маълум даражада хизмат қилади. 
Шунингдек, “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”да таълим муассасаларининг моддий-
техник ва ахборот базасини замонавий талаблар асосида шакллантириш, мустаҳкамлаш ва уларни 
такомиллаштириш, ўқув жараёнларини дарсликлар, ўқув қўлланмалари, услубий тавсияномалар ва 
замонавий педагогик технологиялар билан таъминлаш масалаларига алоҳида аҳамият берилган. 
Буларни ҳал этишда таълим сифатини ошириш ва бу борада замонавий компьютер 
технологияларидан фойдаланиш, рақобатбардош кадрларни тайёрлаш алоҳида аҳамият касб этади.
38
Компьютер технологиялари ёрдамида: 
- Мактабгача таълим ёшидаги болаларга тaълимий ўйин фаолият жараёнида билим бериш 
сифатини доимий равишда ошириб бориш;
- билим беришнинг фаол услубларини қўллаш;
- таълимий ўйин фаолиятлар учун методик ҳамда замонавий автоматлаштирилган воситалар 
яратиш;
- 
болаларни 
жамоавий 
ўрганиш 
фаолияти 
шароитларида 
билим 
беришни 
индивидуаллаштириш;
- уларнинг таълимий ўйин фаолият жараёнини интеграциялаш;
- компьютер таълим услубиётининг изчиллигини таъминлаш;
- таълимий ўйин фаолият материали, мазмуни, шакли ва усулларини доимий янгиланиб, 
бойитиб борилишини таъминлаш;
- узлуксиз таълимнинг барча босқичларида таълимий ўйин фаолият жараёнининг ахборот 
билан таъминланишининг турли шаклларини яратиш ва ривожлантириш;
- болаларнинг автоматлаштирилган тест синовини топширишларини ташкил этиш;
- инсон фаолиятининг турли соҳаларига компьютер воситаларини кенг жорий этиш учун 
замин яратишга эришиш мумкин. 
Таълимий ўйин фаолият жараёнини ахборотлаштиришни дастурий ва услубий таъминлаш
компьютерни қўллашнинг қуйидаги йўналишларига бўлинади:
- болаларнинг билимларини назорат қилиш;
- вазифаларни ҳал этиш бўйича тренажер;
- таълимий ўйин фаолият материаллари тўғрисидаги ахборот-маълумотнома тизимларини 
қўллаш;
- таълим берувчи дастурлардан фойдаланиш;
- моделлаштирувчи дастурлар, чизма ўқув-маълумотнома тизимлари, ўйинлари, матнлар 
муҳаррирлари билан ишлаш;
- моделлаштириш муҳити, мультимедиа тизимлардан фойдаланиш. 
Компьютер - болаларга билим беришда муҳим ўрин тутиб, қуйидаги вазифаларни ҳал этишга 
ёрдам беради; ҳар бир болага хос бўлган ноёб фазилатлардан иборат индивидуал қобилиятларни 
уларда очиш, сақлаш ва ривожлантириш, билиш қобилиятларини, ўз-ўзини бошқаришга интилишни 
шакллантириш; боғлиқ ҳодисаларни ўрганишни, таълимий ўйин фаолиятлар орасидаги ўзаро 
боғлиқликнинг чамбарчаслигини таъминлаш; таълимий ўйин фаолият жараёнларининг мазмун, шакл 
ва методларини доимий динамик янгилаш. 
Таълимий ўйин фаолият материалини кенг камровда, тўла ўрганишда ҳамда самарадор 
равишда ўзлаштиришда таълимий ўйин фаолият жараёнига эксперимент ва савол жавоб методларини 
38
«Кадрлар тайёрлашнинг миллий дастури» -Тошкент: Ўзбекис-тон, 1997. 

---

172 
киритиш ва таълимий ўйин фаолиятларда кўллаш аҳамиятли. Шу асосида, мактабгача таълим 
муассасаларини компьютер техникаси билан жихозлаш, дастурлар, услублар билан таъминлаш, 
мактабгача таълимнинг ахборот воситалари сохасида тарбиячилар тайёрлаш мухимдир. 
Таълимий ўйин фаолият жараёнида компьютерларни қўллаш бўйича кейинги йилларда 
турли таълимий ўйин фаолиятлар бўйича тажрибалар, услубий ишланмалар яратилди. Таълимий 
ўйин фаолиятларни компьютерлаштиришда болаларда фаолият жараёнида қизиқишни, ижодийликни 
оширадиган бўлса, тарбиячилар таълимий ўйин фаолиятни ҳам мазмун, хам ташкил килиш нуктаи 
назаридан такомиллаштиради. Шу билан бирга, ота-оналар ўз фарзандларидаги мустакиллиқни, 
билимдонликни кўрар эканлар, болалари хозирги замон ишлаб чикариши учун лаёқатли инсон бўлиб 
етишаётганидан мамнун бўладилар.
Масалан: элементар математика таълимий ўйин фаолиятини компьютер асосида олиб 
боришнинг имкониятлари кўп ва чексиз бўлиб, компьютер элементар математика бўйича янги билим 
бериши, ўтилган таълимий ўйин фаолиятни мустахкамлаши, болага ташхис қўйиши, бахолаши, 
билмаганларини ўргатиши, тест олиши мумкин. Бугунги кунда, таълимий ўйин фаолиятларни ташкил 
этишда компьютернинг имкониятлари шу даражада кенгки, ундан элементар математика бўйича 
дастурда берилган таълимий ўйин фаолиятларни ўтишда унумли фойдаланиш мумкин. 1-10 гача 
сонларни санашни, геометрик фигуралар ва шаклларни билади, предметларни уларни катталиги 
бўйича тўғри жойлаштиришни компьютер оркали болаларга сингдириш самарадор усуллардан экани 
синалган. Бунда болаларнинг хотираси ривожланиши, таълимий ўйин фаолият жараёнида мавзуни 
яхши ўрганишга қизиқиши ортишини, назорат килиш орқали, билимдонлик даражасининг ўсишини 
кузатиб бориш мумкин. 
Болалар компьютер саводхонлиги таълимий ўйин фаолиятини бир неча марта бажаришлари 
натижасида уларда 1- 5 гача сонларни тўғри ёзиши ва геометрик фигуралар (доира, тўртбурчак, 
учбурчак) ва шакллар (куб, шар)ни фарқлаш кўникмалари ўсиши табиий. Чунки, уларнинг нотўғри 
топган жавоби компьютер томонидан таъкидланади ва тўғри жавоб кўрсатиб берилади. Буни кўриш 
хотирасига жойлаш натижасида навбатдаги таълимий ўйин фаолият давомида тўғри жавоблар 
микдори ортиши ва шуғулланиш миқдорига караб максимал тўғри жавобга эришиш мумкин.
39
Таълимий ўйин фаолият жараёнида мавзуларни ўрганишда компьютернинг аҳамияти беқиёс. 
Саводхонлик дастури бўйича компьютер дарси натижасида: 
- болаларнинг саводхонлиги ортади; 
- уларнинг таълимий ўйин фаолиятга қизиқишлари кузатилади; 
- уларда таълимий ўйин фаолият асосида рақобат кучаяди; 
- компюотердан фойдаланиш малакаси ўсади; 
- таълимий ўйин фаолиятда барча болалар фаоллик кўрсатади; 
- бола ўзининг саводхонлик даражасини билиб олади ва ўзидаги ўзгаришларни кузатиб 
боради; 
- уларда мустақиллик ва хозиржавоблик шаклланади.
Бугунги кунда бола ҳар қадамда – ҳар бир хонадонда компьютер билан тўқнаш келаётгани 
барчага аён. Табиий савол туғилади: барча бола ҳам ушбу замонавий технологиядан ўз ўрнида 
мақсадли фойдаланяптими? Бунинг учун қандай чора-тадбирларни амалга ошириш талаб этилади?