167
Ўқув тажрибаси илмий тажрибага ўхшамайди, лекин у билан бир қатор умумий жиҳатларга эга.
Таълим жараёнида тажрибани кенг жорий қилиш илмий тажриба хусусиятларини тўғри тушунишни
шакллантиришга ёрдам беради, келажакда ўқувчиларни уларни бажаришга тайёрлайди.
Тажриба таркибини аниқлаш – бу барча фаолият турларининг нисбатан муҳим ва умумий
жиҳатларини ажратиб олиш, уларни бажариш изчиллигини аниқлашни англатади.
Биз А. А. Грабецкий ва Г. П. Хомченколарнинг тажрибаларни қуйидаги сингари уч асосий босқичларга
ажратиши хусусидаги фикрларига тўлалигча қўшиламиз:
а) тайёрлов босқичи;
б) бевосита тажрибани бажариш босқичи;
в) натижаларга ишлов бериш босқичи.
Тажриба режасини тузиш тажрибани тизимли амалга ошириш, кузатишларни изчил бажариш;
катталикларни ўлчаш-аниқлаш кетма-кетлигига риоя қилишни англатади.
Бу ҳаракатлардан ташқари тажрибанинг тайёрлов босқичи ўз таркибида тажрибани сифат ўзгаришига
оид ўтказиш учун зарур бўлган жамики материаллар ва ускуналар, идишларнинг бўлиши, уларнинг созлиги,
бутунлиги ва етарлилигини қамраб олади. Мана шу билан тайёрлов босқичи ўз якунига етади.
Мантиқан тажрибанинг бевосита асосий босқичини бажаришга ўтилади. Асосий босқич тажриба,
кузатиш, ўлчаш режасида назарда тутилган барча ускуна ва жиҳозларни йиғиш, тўплаш, ахборотларни
кодлашни қамраб олади.
Ҳозирги кунда қабул қилинган методлар тизими орасида муҳим ўрин амалий методларга тегишли,
уларнинг ичида кимё таълимида шахс ижодий йўналганликни шакллантиришни таъминлашга хизмат
қиладиган кимё ўқув эксперимети катта рол ўйнайди. Унинг муҳимлиги ҳодисаларни кузатиш,
тажрибаларни мустақил амалга ошириш жараёнида ўқувчилар нафақат кимё фани конкрет обьектлари
(моддалари) билан мулоқотга киришадилар, балки моддаларни кўришлари, уларнинг турли жиҳатлари,
жараёнларини бевосита сифат ўзгаришига оид аниқлаш, ўлчаш имкониятига эга бўлишлари билан ҳам
белгиланади.[3]
Турли шароитларда тажрибани амалга ошираётган ва уни кузатаётган ўқувчи мураккаб кимёвий
амалиётларни бошқариш мумкинлиги, бунда қандайдир бир синоат, мураккабликнинг йўқлиги, барча
жараёнлар табиий қонунларга бўйсуниши, кимёвий реакциялар инсон амалий фаолиятини ривожлантиришга
хизмат қилишини билиш орқали фанни ўрганиш шартлигига яна бир бор амин бўлади.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш мумкинки, тўғри ташкил қилинган тажриба ва унинг аниқ хулосалари
кимё фанини ўзлаштириш жараёнида ўқувчилар диалектик – материалистик дунёқарашларини
шакллантиришнинг муҳим воситаси. Ҳеч нарса инсоннинг мавжуд ижодий қобилиятларини шахсан ўзи
тажрибани амалга оширганичалик бевосита ундаш имкониятига эга эмас. Ўқувчилар фаолиятини ташкил
қилишнинг яна бир таълимни ҳаётга максимал тарзда яқинлаштирадиган шакли тажрибавий – тадқиқот
ишлари ҳисобланади, унинг жараёнида ўқувчилар турли туман ҳодиса ва фактлар билан учрашадилар.
Тажрибаларни амалга ошириш ўқувчиларни ижодий ишларга ундайди (уларга керак материалларни танлаш,
кузатиш, қўшимча адабиёт билан ишлаш, тажриба натижаларини саралаш ва хулосалар чиқариш).
Do'stlaringiz bilan baham: