2. Bolaning nutqini o’stirishda oilaning ahamiyati Tovushlarni talaffuz qilish usullari

Mavzu: Bolaning nutqini o’stirishda grammatikaning o’rni va ahamiyati
Reja:


1. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishga doir vazifalar

2. Bolaning nutqini o’stirishda oilaning ahamiyati

3. Tovushlarni talaffuz qilish usullari

4. Bolaning nutqini o’stirishda grammatikaning o’rni va ahamiyati

5. Xulosa

6. Foydanilgan adabiyotlar

Nutq vazifasi va shakli. Kattalar bilan ko‘rgazmali vaziyatdan chetga chiqadigan mavzular bo‘yicha muloqot qilishni yo‘lga qo‘yish. Tengdoshlar bilan jamoaviy o‘yinlarda o‘yinga kirishib ketish uchun sharoitlar yaratish. O‘z nutq faolligi paydo bo‘lishini rag‘batlantirish: muloqotdagi sheriklarga iltimos va takliflar bilan murojaat qilish; o‘yin vaziyatlari, o‘rin bosuvchi buyumlar, rollarni belgilashda nutqdan foydalanish.Buyumlar xususiyatlari va ularning qanday maqsadda ishlatilishiga, turmushdagi sababli aloqalar va munosabatlarga qiziqishni, qiziqtirayotgan masalaga oid savollarni va qisqa matn shaklidagi (3- 4 ta gap) mulohaza va fikrlashlarni rag‘batlantirish. Lug‘at. Bolalarni buyumlarning yangi nomlari, ularning sifati, umumlashtiruvchi nomlari bilan tanishtirish, qiyoslashda qarama-qarshi ma'noli (antonimlar) so‘zlardan foydalanishga, ko‘rgazmali vaziyatga tayanmasdan lug‘atdan foydalanishga undash. Grammatik qurilish. Yangi so‘zlarni grammatik jihatdan o‘zgartirishga va gapdagi so‘zlar bilan kelishtirishga undash. So‘zlar va ularning shakllarini mustaqil ravishda hosil qilish, nomlar o‘rtasidagi rasmiy-semantik aloqalarni tadqiq qilishning o‘ziga xos bolalarcha usuli sifatida so‘z ijodkorligidan foydalanish. Narsalar va hodisalar o‘rtasidagi aloqalarga oid o‘z tushunchalarini murakkablashtirilgan gap tuzilmasi (yoyilmagan oddiy, bog‘langan qo‘shma gap va ergashgan qo‘shma gap) orqali aks ettirish. Nutqning tovush madaniyati. Fonematik qabul qilishni rivojlantirish (berilgan u yoki bu tovushni talaffuzda ajratish va so‘zda eshitish qobiliyati). Artikulyatsiyani, unlilarni va oddiy undosh tovushlarni aniq talaffuz qilish, shovqin bilan chiquvchi va sonor tovushlarni to‘g‘ri talaffuz etishni o‘zlashtirish qobiliyatini takomillashtirish. Nutqning ifoda jihatini, nutq sur'atini, ovoz kuchini, nutqiy nafasni erkin tartibga solish qobiliyatini rivojlantirish. To'liq aqliy rivojlanishning eng muhim sharti - bu bolaning nutqini o'z vaqtida to'g'ri bajarishdir.

Maktabgacha davrdagi katta yosh (5-7 yosh) Maktabgacha yoshdagi katta bolalar nutqini rivojlantirishda erishilgan asosiy natijalar muloqot sohasidagi chuqur o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. Tengdoshlar bilan muloqot qilish birinchi o‘ringa o‘tadi. Bola o‘z tengdoshini kattalardan afzal ko‘ra boshlaydi. O‘yin jarayonidagi o‘rtog‘iga qaratilgan nutq kattalar bilan bo‘lgan muloqotga qaraganda ancha mazmunliroq bo‘la boshlaydi. Sherik bilan dialog - muvofiqlashtirilgan predmetli va nutqiy faoliyat tusiga ega bo‘ladi. Bolalar endi qo‘shnilari e'tiborini jalb qila oladilar, o‘zlari ham uning ishlari va bildirgan fikrlari bilan qiziqadilar. Maktabgacha yoshdagi katta bolalar nutqining vazifalari turlichadir. Nutqdan atrofdagilar bilan aloqa o‘rnatishda, o‘ziga, o‘z ishlariga va kechinmalariga diqqatni jalb qilishda, bir-birini o‘zaro tushunishda, sherik xulqiga, uning fikri va hissiyotlariga ta'sir ko‘rsatishda, o‘z faoliyatini tashkil etishda, o‘yindagi o‘z o‘rtog‘ining harakatlarini muvofiqlashtirishda foydalaniladi. Nutq atrof-muhit haqidagi muhim bilim manbai, tabiat, narsalar va odamlar dunyosi haqidagi tasavvurlarni qayd etish vositasi, bilish faoliyati vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Maktabgacha yoshdagi katta bolalarning nutqi shuningdek, ob'yektiv aloqalarning o‘ziga xos sohasi sifatida namoyon bo‘ladi, u bularni so‘z, tovush, qofiyalar va fikrlar bilan o‘ynab turib anglaydi. Nutqiy rivojlanishga til qobiliyatlarini - til elementlari va ular bilan operatsiyalar o‘tkazish qoidalarini o‘z ichiga oluvchi harakatchan, funksional tizimlarni shakllantirish sifatida qaraladi. Bu til umumlashtirmalari negizida yaratiladigan individual til tizimidir. Turli yosh bosqichlarida turli til vositalarini, ya'ni: nutq tovushlari, leksik-grammatik materiallar va boshqalarni o‘zlashtirishda bolalar nutqida individual farqlar kuzatiladi. Shuningdek, bolalar nutqi shakllanishining asosiy bosqichlarida ham individual farqlar kuzatiladi. Bolalar tili nafaqat kattalar tilining dastlabki bosqichi, balki o‘z xususiy qonunlariga bo‘ysunadigan to‘la mustaqil tuzilmalar hamdir. Bola nutqi - bolaga oid bo‘lgan o‘ziga xos submadaniyatning qimmatli ovozidir. Nutqni rivojlantirish nafaqat bolani atrof-olam bilan tanishtirish tomoni, balki umumiy psixik rivojlanish ustuni hisoblanadi. Bola nutqining rivojlanishi umuman shaxsni va shu bilan birga barcha psixik jarayonlarni shakllantirish bilan bog‘liqdir. «…Tilni egallash jarayoni - bu faqat va shunchaki bilimlar, mahorat hamda ko‘nikmalarni berish jarayoni emas. Bu eng avvalo tarbiyadir. Qalbni tarbiyalash, aqlni tarbiyalash, fikrlar tuzishni shakllantirish, inson ruhiy qiyofasining eng nozik qirralariga chidam bilan ishlov berishdir» (K.D.Ushinskiy). Bola nutqiy rivojlanishining, bir tomondan, tashqi ta'sirlar bilan belgilanishi, ikkinchi tomondan esa uning to‘satdan yuz berishi, «o‘z-o‘zidan harakatga kelishi» bilan tavsiflanishini tushunish nutq ontogenezi haqidagi zamonaviy tasavvurlarga xos holatdir. Nutqni rivojlantirishning ana shu qonuniyatlari va mexanizmlarini tushunib yetish ularni batafsil ko‘rib chiqishni talab qiladi.

Lug‟atni rivojlantirishda uni sifat jihatdan takomillashtirish dastlabki o‟ringa chiqadi. Bu antonimiya (o’tkir-o’tmas, achchiq-chuchuk), sinonimiya (o’tkir - uchi o’tkirlangan, o’tkirlangan), ko‟p ma‟nolilik (o’tkir pichoq, achchiq qalampir, achchiq til) kabi hodisalarni tushunish va ularni nutqda faol qo‘llashga taalluqlidir. Bolalar narsalar, tabiat hodisalari, insonlar qilmishlarini ko‘rib, ulardagi har xillik va umumiylikni aniqlashni hamda ularni ma‘nosi qarama-qarshi yoki bir-biriga yaqin bo‘lgan so‘zlar, taqqoslashlar, aniq fe‘llar, tashbeh (epitet)lar yordamida nutqda aks ettirishni o‘rganadilar. So‘z birikmasiga sinonim yoki antonimni tanlab olish usullari bolalarga so‘zlarning ko‘p ma‘noga egaligini tushuntiradi. Narsalarning funksiyalarini taqqoslash asosida umumlashtiruvchi nomlar (hayvonlar, idish-tovoqlar, transport va boshq.) shakllanadi. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash ham til borlig‘ini eng oddiy anglashni shakllantirish bilan o‘zaro bog‘liqdir. Maktabgacha yoshdagi katta bolalar so‟zlar, tovushlar, qofiyalar bilan faol o‘ynaydilar. Ular so‘z jaranglagandagi umumiy va alohida jihatlarni payqay oladilar, artikulyatsion va akustik jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan tovushlarni (S-SH, S-Z) farqlay oladilar, maqol, matal va tez aytishlardagi 4-5 ta so‘zda uchragan tovushlarni sezadilar. Maktabgacha katta yoshda nutqning grammatik to‘g‘riligini shakllantirish nutqqa nisbatan tanqidiy munosabat paydo bo‘lishi hamda rivojlanishi, aniq va to‘g‘ri so‘zlashga intilish bilan bog‘liq. To‘g‘ri so‘zlashga intilish grammatikaning barcha sohalari – morfologiyada (aniq shakl hosil qilishda, shakllarning turli-tumanligini o‘zlashtirishda: stollar, stullar, qavatlar va boshq.), so‘z hosil qilishda, (non uchun – nondon, tuz uchun tuzdon va boshq.) sintaksisda (og‘zaki nutq qurilmasini yengib o‘tish: va bog‘lovchisini ko‘p marta qo‘llash orqali gapni cho‘zib yuborish, bitta gapda to‘g‘ri va bilvosita nutqni aralashtirib yuborish va boshq.) ko‘zga tashlanadi. Nutqning grammatik to‘g‘riligiga intilish ko‘proq yetti yoshli bolalarga xosdir. Besh yoshli bolakay hali ham grammatik shakllar ustida zavq bilan mashq qiladi va aynan mana shu so‘z bilan mashqlar kelajakda grammatik jihatdan to‘g‘ri ifodalangan nutq uchun poydevor yaratadi. Fikr bildirish hajmi va nutqning tezkorligi nafaqat bolaning faol lug‘at zahirasini, balki uning «o‘ta tezkor sintez» qila olish qobiliyatini ham tavsiflaydi. Bundan tashqari, fikr bildirish hajmi uning ob‘ekt bilan tanishlik darajasidan dalolat bermoqda. Bolalarning biron-bir narsa, hodisa haqidagi bilimlari qanchalik chuqur va xilma-xil bo‘lsa, ularning fikr bildirishlari ham shunchalik keng bo‘ladi. Bolalarning nutqida oddiy gaplar ko‘pchilikni tashkil qiladi. Ba‘zan ESA, VA kabi bog‘lovchilar ishtirokida tuzilgan va ba‘zan esa ularsiz bog‘langan qo‘shma gaplar ham uchrab turadi. Bildirish xususiyatiga ko‘ra bolalar hikoyalaridagi aksariyat gaplar darak gaplardir, nutq bir xil ohangda jaranglaydi, ko‘pincha so‘zlar o‘rtasidagi sintaktik bog‘liqlik, ya‘ni: gapdagi so‘zlar tartibi, inversiya buzilishiga oid xatoliklarga yo‘l qo‘yiladi. Bolalar fikrlarining tahlili shuni ko‘rsatdiki, ularning nutqida aniq ma‘noli otlar ustunlik qiladi. Nutqni otlar bilan boyitish quyidagi sharoitlar ta‘sirida ro‘y beradi: bola o‘zi uchun qandaydir ahamiyatga ega bo‘lgan narsalarninggina nomlarini o‘zlashtirib olmoqda; unga tanish narsalar va shaxslar ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. Shuni ta‘kidlash lozimki, bolalar nutqida sifatdosh va ravishdosh uchramaydi. Ularning nutqida qiyosiy daraja mavjud emas. Maktabgacha yoshdagi katta bolalarning ravon nutqini tadqiq etish natijalari Ertakni aytib berishda bolalar tomonidan qo‘llanilayotgan so‘zlar soni 19 dan 65 tagacha yetdi; gaplar soni esa 5-14 ni tashkil qildi. Bolalar nutqda asosan, oddiy, ikki tarkibli gaplardan foydalanishdi. O‘zbek tilidagi nutq madaniyatini tadqiq etish natijalari shundan dalolat bermoqdaki, o‘rganilayotgan bolalarning artikulyatsiya apparatlarida biron-bir organik kamchiliklar qayd etilmagan (qisqa qizilo‘ngach, dislaliya – tinglash qobiliyati normal bo‘lgani holda tovushlarni talaffuz qilishning buzilishi va boshq.). 3 nafar bolada yashirin rinolaliya (ovoz tembri va tovush talaffuz qilishning buzilishi) – ya‘ni, poliplar tufayli burundan havo o‘tmasligi aniqlangan; 4 nafar bolada disfoniya – haddan tashqari baland ovozda gapirish (qo‘shiq aytish, o‘yin paytida qichqirish) natijasidagi zo‘riqish sababli ovozning zaiflashib, xirillab qolishi kuzatildi. Bolalar nutqida nutqiy nafas olishning shakllanmaganligi, bolalarning nutqiy nafas chiqarishni so‘zlanayotgan jumlaning uzunligiga mos ravishda taqsimlay olmaganliklari tufayli pauzalar kuzatildi. Leksik buzilishlar shundan iborat bo‘ldiki, bolalar kerakli so‘zlar o‘rniga ushbu vaziyatga mos kelmaydigan boshqa so‘zlarni qo‘lladilar. Grammatika sohasidagi kamchiliklar shundan iborat bo‘ldiki, bolalar gapda so‘zlarni noto‘g‘ri joylashtirdilar (inversiya). Axborot tusiga ko‘ra bolalar hikoyalaridagi aksariyat gaplar darak gaplardan iborat bo‘ldi. Hikoya tuzishda bolalar nutqi bir xil ohangda jarangladi (monoton), savol yoki undov ovoz bilan ta‘kidlanmaydi, Maktabgacha katta yoshdagi bolalarning ona (o‘zbek) tilidagi ravon nutqini tadqiq qilish natijalari og‘zaki matnni so‘zlab berishda jumlalar hajmi 4-10 ta gap doirasida, yoki 13- 45 ta so‘zdan iborat bo‘lishini aniqlash imkonini berdi. Eng ko‘p jumlalar hajmi ertakni aytib berish, suratga qarab hikoya tuzish hissasiga to‘g‘ri keladi. Bolalarning hikoyalari leksik jihatdan juda sayoz bo‘lib, ularda sifat, fe‘lning sifatdosh va ravishdosh shakllari mavjud emas. Hikoyalar faqat sanab berish bilan cheklanildi, ularda obrazli so‘zlar va ifodalar mavjud emas, o‘z fikrlarini bayon etishda ketma-ketlikka rioya qilinmaydi. Bolalarning nutqi ifodali emas. Hikoya qilish chog‘ida bolalar tomonidan qo‘llanilgan so‘zlar 13-45 tani, gaplar esa 4- 10 tani tashkil qildi. Bolalar asosan oddiy, ikki tarkibli gaplardan foydalandilar. Jaranglayotgan nutqqa bo‘lgan qiziqishning jadal rivojlanishi, til borlig‘ini uning barcha – fonetik, leksik, grammatik tomonlarini qamrab oluvchi oddiy anglashning shakllanishi maktabgacha katta yoshdagi bolalar erishgan eng muhim yutuqlardir.

Maktabgacha ta'lim muassasasida bolalar nutqini rivojlantirish o'qituvchilar tomonidan turli xil faoliyat turlari bo'yicha amalga oshiriladi: to'g'ridan-to'g'ri o'quv mashg'ulotlarida, shuningdek mashqlar o'tkaziladi, ularning maqsadi nutqning sog'lom tomonini rivojlantirish va bolalar lug'atini boyitish; Nutqning grammatik tuzilishini va bog'liq nutqni rivojlantirish bo'yicha o'yinlar va mashqlar o'tkaziladi.

O'qituvchilar o'zlarining mavzularini, qismlarini to'g'ri va aniq nomlash, uning xususiyatlarini, xususiyatlarini turli xil faoliyat turlarida (yurish uchun, guruhda, turli xil rejim jarayonida, o'yinda) tavsiflash imkoniyatidan foydalanadilar. Shu bilan birga, o'qituvchilar vazifani aniq ifodalaydilar, savollarni aniq ko'taradilar. Bu so'zlarni tushunish va ishlatish o'rtasidagi munosabatni saqlab turishga imkon beradi, bu o'z navbatida bolalarning o'z fikrlarini aniq va to'liq ifoda etish qobiliyatini yaxshilaydi, og'zaki muloqotning samaradorligini oshiradi.

Bolalarning nutqini maksimal darajada oshirish uchun o'qituvchilar bolalarni muayyan mavzu bo'yicha suhbatlarga jalb qilishga qaratilgan va o'yinlar kattalar duch keladigan bir qator masalalar bo'yicha o'z fikrlarini bildirishga imkon beradigan o'yinlarni o'tkazadilar. O'yinlarda bolalar ba'zi rollarni o'ynashadi, lekin ularni o'ynashmaydi, balki gapirishadi. O'qituvchilar aniqlik, aniqlik, bog'liqlik, ifodalilik kabi nutq fazilatlarini amalga oshirishga erishadilar. Bolalarning og'zaki ko'rsatmalarini bajarishda mashq qilish, nutqni tushunishni rivojlantirishga alohida e'tibor beriladi. Bolalar aytadigan so'zlariga katta qiziqish bildirishadi: "... bola talaffuz fiziologiyasiga nisbatan qiziquvchanlik uchun begona emas. U talaffuzda qaysi organlar ishtirok etayotgani bilan qiziqadi va hatto bu yo'nalishda tajriba o'tkazishga tayyor »(AN Gvozdev).

O'qituvchilar katta yoshdagi bolalar o'rtasidagi og'zaki muloqotning faol ishtirokchilari va tashkilotchilaridir. Ular bolani boshqa bolalarga o'z yangiliklari haqida gapirib berishga, bolalarning savollari va bayonotlariga e'tiborni jalb qilishga, ularni javob berishga va gapirishga undashga taklif qilishadi.

Bola bilan suhbatda o'qituvchilar xabarning mazmuni va shakliga e'tibor berishadi, grammatik xatolarni nozik tuzatishadi. Bo'sh vaqtlarida o'qituvchilar bola bilan individual shug'ullanishadi, bu esa bolada qiyinchiliklarga olib keladigan nutqni rivojlantirish tomonini rivojlantiradi. Tarbiyachilar bolalarga sayrda, bolalar bog'chasiga borishda nimalarni ko'rganliklari to'g'risida gapirish, motivatsiya, kuzatish savollaridan foydalangan holda so'zlar yaratish, bolaning so'z bilan namoyon bo'lishiga faol javob berishlari uchun imkoniyat yaratadilar. bu sizga majoziy nutqni rivojlantirishga imkon beradi.

O'qituvchilar bolalarga to'g'ri adabiy nutq namunalarini berishga, nutqni aniq, ravshan, rang-barang, to'liq, grammatik jihatdan to'g'ri, ifodali, ixcham qilishga harakat qiladilar. Nutq odob-axloqining turli xil shakllari nutqga kiritilgan. "Bolalar bilan sekin, tushunarli va tushunarli tilda gapiring, qiyin, tushunarsiz iboralardan qoching, lekin so'zsiz va to'g'ri adabiy tilda gapiring, umuman bolalar nutqini yoqimli, ammo har doim ham noto'g'ri deb bo'lmaydi" (E.I. Tixaeva).

Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalar o'z nutqida kattalar yordamida maqollar va so'zlarni ishlatib, o'z fikrlari va his-tuyg'ularini aniq, aniq va aniq ifodalashni o'rganadilar, nutqini rang bilan boyitadilar, so'zdan ijodiy foydalanish qobiliyatini rivojlantiradilar, mavzuni obrazli tasvirlash qobiliyatini rivojlantiradilar.

Topishmoq va topishmoq topish, shuningdek, katta maktabgacha tarbiyachining nutqining ko'p qirrali rivojlanishiga ta'sir qiladi. Jumboqdagi turli xil ifoda vositalaridan foydalanish metaforik tasvirni yaratish (personifikatsiya, so'zning noaniqligini, ta'riflar, epitetsiyalar, taqqoslash va maxsus ritmik tashkil etish) katta maktabgacha tarbiyachining nutqining badiiy shakllanishiga yordam beradi.

Topishmoqlar so'zlarning noaniqligi tufayli bolalarning so'z boyligini boyitadi, so'zlarning ikkinchi darajali ma'nolarini ko'rishga yordam beradi, so'zning majoziy ma'nosi haqida g'oyalarni shakllantiradi. Ular rus tilidagi nutqning ovozli va grammatik tuzilishini o'rganishga yordam beradi, ularni lingvistik shaklga e'tibor qaratishga va uni tahlil qilishga majbur qiladi, bu F.A.ning tadqiqotlarida tasdiqlangan. Soxin.

Jumboq - bu folklorning mayda shakllaridan biri bo'lib, unda ob'ektlar yoki hodisalarning eng yorqin, xarakterli belgilari o'ta ixcham, majoziy shaklda berilgan. Jumboqlarni hal qilish tahlil qilish, umumlashtirish, mustaqil ravishda xulosa, xulosa chiqarish qobiliyatini, ob'ekt yoki hodisaning eng xarakterli, ifodali belgilarini aniq aniqlash qobiliyatini, ob'ektlarning tasvirlarini aniq va qisqacha etkazish qobiliyatini shakllantiradi, bolalarda voqelikka she'riy qarashni rivojlantiradi.

Bolalar bilan ishlashda jumboqlardan foydalanish ularning nutq qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi - dalillar va nutq - tavsiflar. Isbot qila olish - bu nafaqat to'g'ri, mantiqiy fikrlay bilish, balki o'z fikrini aniq og'zaki shaklda o'rash. Nutqni isbotlash uchun nutq burilishlari, grammatik tuzilmalar, maxsus kompozitsiyalar tavsifi va rivoyatlaridan farq qiluvchi maxsus talab etiladi. Odatda, maktabgacha yoshdagi bolalar buni nutqlarida ishlatmaydilar, ammo ularning tushunishi va rivojlanishi uchun sharoit yaratish kerak.

Maktabgacha yoshdagi bolalarda nutqning tavsifiy shaklini tezda o'zlashtirishlari uchun ularga jumboqning lingvistik xususiyatlariga e'tibor qaratish, badiiy obrazning go'zalligi va o'ziga xosligini payqashni o'rganish, nutq nimani anglatishini tushunish, aniq va majoziy so'z uchun ta'mni yaratish uchun yaratilgan.

Shunday qilib, bir topishmoq orqali maktabgacha yoshdagi bolalar tilga nisbatan sezgirlikni rivojlantiradilar, turli xil vositalardan foydalanishni o'rganadilar, kerakli so'zlarni tanlaydilar va asta-sekin tilning majoziy tizimini o'zlashtiradilar.

Lullabies, shuningdek, yoshi kattaroq maktabgacha tarbiyachining nutqini rivojlantiradi, chunki ular atrofimizdagi dunyo, ayniqsa odamlarning tajribasiga yaqin bo'lgan va tashqi qiyofasi bilan qiziqadigan narsalar to'g'risida keng ma'lumotga ega ekanligi sababli nutqini boyitadi. Lullabiylarning grammatik xilma-xilligi nutqning grammatik tuzilishini rivojlantirishga hissa qo'shadi, fonetik idrokni shakllantiradi. Lullabies so'zlar va so'zlarning shakllarini, iboralarni yodlash, nutqning leksik tomonini o'zlashtirishga imkon beradi.

Xalq qo'shiqlari, bolalar bog'chalari va gulbarglar shuningdek nutqni rivojlantirish uchun darslarda ishlatilishi mumkin bo'lgan ajoyib nutq materialidir. Ularning yordami bilan siz fonemik quloqni rivojlantirishingiz mumkin.

Maktabgacha ta'lim muassasasida diksiyani rivojlantirish ham katta maktabgacha yoshdagi nutqni rivojlantirishning dolzarb vazifasidir. Ma'lumki, bolalarda nutq organlari, vosita apparatlari hali ham etarlicha muvofiqlashtirilmagan va aniq ishlamaydi. Ba'zi bolalar uchun haddan tashqari shoshqaloqlik, so'zlarning noaniq talaffuz qilinishi. Yana bir ekstremal holat kuzatiladi: so'zlarni talaffuz qilishda haddan tashqari sekin, cho'zilgan uslub. Maxsus mashqlar bolalarga diksiyani yaxshilash orqali bunday qiyinchiliklarni engishga yordam beradi.

Diktant mashqlari, maqollar, maqollar, qo'shiqlar, topishmoqlar, til sirlari ajralmas materialdir. Folklorning kichik shakllari qisqa va aniq shaklda, chuqur va ritmikdir. Ularning yordami bilan maktabgacha yoshdagi bolalar aniq va aniq talaffuzni o'rganadilar, badiiy fonetika maktabidan o'tadilar. O'rtacha ta'rif bilan K.D. Ushinskiyning maqollari va so'zlari "bolaning tilini rus tilida sindirishga" yordam beradi.

Diksiyani mashq qilish maqsadi xilma-xildir. Ulardan bolaning nutq apparati moslashuvchanligi va harakatchanligini rivojlantirish, nutq tovushlarining to'g'ri talaffuzini shakllantirish, qiyin birlashtirilgan tovushlar va so'zlarning talaffuzini assimilyatsiya qilish, bolaning intonatsion boyligi va nutqning har xil sur'atlarini o'zlashtirish uchun foydalanish mumkin. Bularning barchasini xalq ta'limi sohasida topish mumkin. Masalan, folklorning kichik shakllari yordamida bolalar bu yoki boshqa intonatsiyani ifodalashni o'rganadilar: qayg'u, muloyimlik va mehr, ajablanib, ogohlantirish.

Diksiyani mashq qilishda har bir aytilgan so'z haqiqiy voqelikka ega bo'lishi juda muhimdir. Faqat bu holatda bolaning nutqi tabiiy va ifodali bo'ladi.

Bog'cha qofiyalari, til jingalaklari, maqollar, maqollar nutqning sog'lom madaniyatini rivojlantirish uchun eng boy materialdir. Ritm va qofiya tuyg'usini rivojlantirib, biz bolani she'riy nutqni yanada idrok qilishga tayyorlaymiz va nutqining intonatsion ekspressivligini shakllantiramiz.

A.P.ga ko'ra Usova "og'zaki rus xalq san'ati she'riy qadriyatlarni o'zida mujassam etgan." Uning bolalar nutqini rivojlantirishga ta'siri shubhasizdir. Folklorning kichik shakllari yordamida nutqni rivojlantirish metodologiyasining deyarli barcha muammolarini hal qilish mumkin va katta maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning asosiy usullari va texnikalari bilan bir qatorda, xalq og'zaki ijodining ushbu boy materialidan foydalanish mumkin va kerak. Shu sababli, katta maktabgacha tarbiyachining nutqini rivojlantirish bo'yicha ish tizimida maktabgacha ta'lim muassasalari kichik folklor shakllariga alohida e'tibor berishadi.

Uchun katta maktabgacha yoshdagi og'zaki muloqotni rivojlantirish  qo'shma faoliyat katta ahamiyatga ega. Uning jarayonida harakatlarni baholash, muhokama qilish, muvofiqlashtirish, baholash vazifalari mavjud. Aloqa o'rnatiladi va o'zaro bog'liqlik saqlanadi, fikrlar, fikrlar almashiladi, o'zaro tushunish yuzaga keladi, faoliyat rag'batlantiriladi. Bunday holda, asosiy shartlar bolaning o'zi tashabbusi va faoliyati bo'lib, uni to'liq rag'batlantirish va rag'batlantirish kerak. Qo'shma korxonalarning ta'siri aniqlanadi rivojlanish uchun bolalar  Muloqot madaniyati sezilarli darajada oshadi, agar uning muvaffaqiyati muloqot qilish va muzokara qilish qobiliyatiga bog'liq ekanligi ko'rsatilsa.

Bolaning haqiqiy ijtimoiy amaliyoti bu o'yin. Trening uchun bolalar  o'yinda aloqa usullari, siz o'qituvchi tomonidan taklif qilingan o'yin vaziyatlarini suhbat-munozarani qo'llashingiz mumkin; aloqani aks ettiruvchi badiiy asar mazmunidagi suhbatlar bolalar; dramatik o'yinlar va ular bo'yicha suhbatlar, qo'shma tadbirlarga jalb qilish va uni tashkil etish va natijalarini muhokama qilish.

Samarali usul rivojlanish  Muloqot didaktik o'yin. Yosh guruhlarda, ayniqsa, majoziy o'yinchoqlar bilan o'yinlar foydalidir. O'qituvchi dramatizatsiya rolini o'ynaydi (qo'g'irchoq, ayiq, Dunno bilan)  va personaj nomidan suhbatni olib boradi. Stsenariylar bolalar hayotidan, bolalarga yaxshi tanish san'at asarlaridan olingan.

Fokuslangan o'rganish dialogik nutq  maxsus tashkil etilgan nutq vaziyatlarida sodir bo'ladi. Ular qaratilgan rivojlanish  aloqa vaqtida muzokara qilish, suhbatdoshni so'roq qilish, kimningdir suhbatiga kirish, nutq odob-axloq qoidalariga rioya qilish, hamdardlik bildirish, ishontirish va o'z nuqtai nazarlarini isbotlash qobiliyati.

Kommunikativ vaziyatlar turli vazifalarni aks ettirishi mumkin. dialog: suhbatga kirishing, biror narsa to'g'risida suhbatlashishga rozi bo'ling, savol bering, kerakli ma'lumotlarni oling, nutq odob-axloq formulalaridan foydalaning.

Shuni ta'kidlash kerakki, individual nutq qobiliyatlari (suhbatdoshga murojaat qilish, o'ziga e'tiborni jalb qilish, do'stona munosabatda bo'lish) faqat kattalar nazorati ostida namoyon bo'ladi. Ushbu ko'nikmalarni kundalik hayotga o'tkazish uchun sharoit yaratish, ijobiy muloqotni rag'batlantirish kerak bolalar("Xushmuomala odam bilan suhbatlashish doim yoqimli!")

Avvaliga bola ega bo'lgan narsalarning barchasi, umuman olganda, aloqadan ajralib turadigan qo'shma faoliyat bosqichidan o'tadi va shundan keyingina ularga individual ravishda topshirilishi mumkin. Muloqot va qo'shma faoliyat butun hayotning asosi hisoblanadi bolalar. Bolalar bog'chalari guruhlarida muloqotni rivojlantirish eng muhim maqsadlardan biri va shu bilan birga ta'lim va tarbiyaning asosiy vositasidir.

Ma'lumki, kattalarning ta'siri maktabgacha yoshdagi bolalar juda katta. Maktabgacha yosh - vaqtbolada o'zini o'zi hurmat qilish, o'zboshimchalik xatti-harakatlari rivojlansa, xulq-atvor normalari va qoidalari o'rganiladi. Oddiy aqliy rivojlanish  bu davrda bola belgilaydi rivojlanish  hayot davomida odam. Shuning uchun ishlaydigan o'qituvchilarning kasbiy bo'lmagan harakatlari maktabgacha yoshdagi bolalarsabab bo'lishi mumkin rivojlanmoqda  shaxsga tuzatib bo'lmaydigan zarar.

Talab guvohlik berish  Haqiqiy aloqaning mavjudligi to'g'risida, boshqasini aytganda, aloqa sherigi bilan aniqlash, boshqa nuqtai nazarni bilish qobiliyati. O'qituvchilar, bola tinglashi va eshita olmasligi, ko'rmasligi va ko'rmasligi mumkinligi bilan tanishadi. Shu bilan birga, kattalar ham qanday tinglash va eshitish kerakligini bilishmaydi bolalar  va shuning uchun ularni tushunmang.

Muassasalarda eng keng tarqalgan aloqa shakli o'qituvchining guruh bilan aloqasi bolalar. Qoida tariqasida, bunday aloqa kattalarning pozitsiyasini namoyish etadi. "Yuqoridan". O'qituvchi bir guruhning oldida turibdi bolalarularga baland ovozda vazifa berish, biror narsani tushuntirish, biror narsani etkazish. Kelajakdagi harakatlar uchun kontekstni belgilash yoki aksincha - bajarilgan ishlarni umumlashtirish uchun kerak bo'lganda, bu pozitsiya yaxshi. Biroq, bolalar uzoq vaqt biron bir holatda bo'lolmaydilar. "Pastki"  va chalg'itdi "Tushib"  umumiy harakatlardan, shuning uchun yanada samarali ishlash uchun o'qituvchi bolalar bilan aloqada boshqa barcha pozitsiyalardan foydalanishi kerak.

Voyaga etganlarning holati "Pastki"  agar o'qituvchi harakatni boshlashni xohlasa, kerak bo'ladi bolalarularga materialni yaxshiroq tushunishlariga yoki savolni tushunishlarini sinab ko'rishlariga yordam berish. Buning uchun u tasvirlashi mumkin Bilmasvoy  yoki "Tentaklik"so'rashi mumkin bolalar unga biror narsani tushuntiring, unga nimadir o'rgating. Bolalar ushbu o'yinga qo'shilishdan va bilimlarini mustahkamlashdan xursandlar.

Lavozim "Teng shartlarda"  vazifani muhokama qilish va yakunlash kerak bo'lganda ma'no beradi. Bu pozitsiyani doimiy ravishda o'zgartiradigan sheriklikni o'z ichiga olishi mumkin "Yuqoridan" - "Pastki"  (biror narsa so'radi - pozitsiya "Pastki", taklif qilingan narsa - pozitsiya "Yuqoridan", ammo o'rtacha pozitsiya "Teng shartlarda".

Ko'pincha guruh bilan ishlashda namoyishkorona guruhning pozitsiyasidan foydalaniladi. Shu bilan birga, biznes bilan shug'ullanadigan bolalar bilan bir xonada bo'lgan kattalar unda qatnashmaydi. Uning hozir bo'lishi juda muhimdir bolalar, ular doimo yordam so'rashlari mumkinligini, ular bilan birga bo'lgan kattalar hamma narsani ko'rishini va nima bo'layotganiga bog'liqligini his qilishadi.

O'qituvchining bolalar bilan muloqotida ham mumkin "Yo'qotish"  pozitsiyasi, bu pedagogik aloqada aerobatika, ammo, albatta, tarbiyaviy ishlarga xalaqit bermasdan. Bunga, agar o'qituvchi yordamisiz harakatlar kontekstida tura oladigan juda uyushgan guruh bo'lsa, ruxsat beriladi. Bu barcha bolalar va kattalar hamma uchun muhim bo'lgan bir narsaga ishtiyoq bilan munosabatda bo'lganda sodir bo'ladi, ularning ishlarida hamma narsa aniq va kimgadir rahbarlik qilish, kimgadir dars berish, kimdirdan yordam so'rash, kimgadir itoat qilish, boshqacha qilib aytganda, agar o'qituvchi va bolalar hamkorlik qilsalar, o'zaro qiziqarli ijodiy ishlar bilan shug'ullanadilar.

Vasiylik. Bu kattalarni maqsadlarni belgilashda va bolaga yordam berishda maksimal darajadagi roli, maqsadlardan xabardor bo'lishning past darajasi va minimal rol bilan tavsiflanadi bolalar  kattalarga yordam berishda.

Murabbiylik. Bu kattalardagi hal qiluvchi rolda farq qiladi bolalarning o'sib borayotgan o'rni  ularga yordam berishda.

Hamkorlik Kattalarning roli ustunlik qiladi, ammo maqsadlarni tushunishda tenglik etarli emas. Faoliyatning muvaffaqiyati birgalikdagi harakatlarning nisbiy tengligi bilan ta'minlanadi.

Hamkorlik. Kattalar uchun qo'llanma sifatida rolini belgilaydi. Maqsad birligi to'g'risida etarlicha xabardorlik. Muvaffaqiyat birgalikdagi harakatlarning tengligi, bir-biriga yordam berishga tayyorlik bilan ta'minlanadi.

Hamdo'stlik hamkorlikning eng yuqori shakli sifatida qabul qilinadi, bunda biznes, shaxsiy munosabatlar birgalikda yaratilish asosida birlashadi.

M.R.Lvov shartlarga e'tibor beradi nutq faoliyatini rivojlantirish:

1. umumiy faoliyat, ochiqlik, tashabbuskorlik, rahbarlikka intilish;

2. tanglikni, uyatchanlikni engish qobiliyati;

3. vaziyatli muloqatdan monologga, puxta o'ylangan, rejalashtirilgan holatga o'tish qobiliyati nutq.

Yuqori daraja rivojlanish  nutq qobiliyatini in maktabgacha yoshni o'z ichiga oladi:

Ona tilining adabiy me'yorlari va qoidalarini, lug'at va grammatikadan bemalol foydalanish, o'z fikrlarini ifoda etishda va har qanday yozuvda yozishni bilish;

Kattalar bilan aloqa qilish imkoniyati va tengdoshlar: so'rashni tinglang, javob bering, ob'ekttushuntirmoq; munozara va boshqalar

Qoidalarni va qoidalarni bilish "Nutq odob-axloq qoidalari", vaziyatga qarab ulardan foydalanish qobiliyati;

Asosiy savodxonlik va yozish.

Bolaga og'zaki muloqotni rivojlantirishga qaratilgan ta'sirlar tizimini ko'rib chiqing.