2-bob. Temirbeton konstruktsiyalarini chegaraviy holatlar bo`yicha hisoblash va loyihalash asoslari

 
3.1. YUklar va ta`sirlar, ularning tavsiflanishlari va birikmalari. 
Ta`sir etuvchi yuklar va ta`sirlar me`yoriy hujjat talablari asosida quyidagicha sinflanadi: 
1
) ularning kelib chiqish manbasiga ko`ra:
a
) “bevosita” ta`sir etuvchi yuklar va ta`sirlar – konstruktsiyalarga bevosita quyilgan kuchlar 
bo`lib, elementlarda kuchlanishlarni va ko`chishlarni hosil qiladi; 
b
) “bilvosita” ta`sirlar – reaktiv kuchlar bo`lib, konstruktiv elementlarni birlashtiruvchi 
bog’lanishlarning ko`chishi, tayanchlarning notekis cho`kishi, cheklangan holatda yuzaga kelgan 
xususiy deformatsiyalar (masalan, temperatura-cho`kish) natijasida hosil bo`ladi. 
2
) vaqt davomida ularning qiymatini o`zgarishi (ta`sir qilish davomiyligi) ga ko`ra: 
 a)
doimiy ta`sirlar, masalan, konstruktsiyalarning xususiy og’irligi; gruntlarning og’irligi yoki 
yon bosimi; statsionar jihozlar, konstruktsiyalarda oldindan zo`riqtirishdan hosil bo`ladigan 
kuchlanishlar;
b)
vaqtinchalik ta`sirlar, masalan, orayopmalarga ta`sir qiluvchi foydali yuklar, kran, shamol va 
qor yuklari; v) maxsus (avariyada yuzaga keluvchi) yuklar, masalan, portlash, bino va inshootlar 
qismlari bilan transport vositalarining to`qnashishi natijasida yuzaga keladigan ta`sirlar, seysmik 
yuklar; 
3
) ularning fazoda joylashishining o`zgarishiga ko`ra:
a)
statsionar (harakatsiz) ta`sirlar;
b)
nostatsionar (harakatdagi) ta`sirlar, masalan, harakatdagi ekspluatatsion yuklar;
4
) fizik tabiatiga ko`ra: statik va dinamik.
Qurilish qurilmalari asosan, ekspluatatsion kuch yoki yukni qabul qilishga mo`ljallangan. 
Qurilish qurilmalariga ta`sir etuvchi kuch yoki yuklar QMQ 2.01.07-96 dan olinadi.
Maxsus yuklarga – zilzila va portlash kuchi ta`siridan texnologik jarayonining buzilishiga, 
jihozlarni esa shikastlanishiga masalan, po`lat arqonlarni uzilishiga, grunt strukturasining tubdan 
o`zgarishi natijasida poydevor asosining notekis deformatsiyalanishiga sabab bo`ladi.
Qurilish konstruktsiyalarni hisoblashda “asosiy birikma” ga – doimiy, vaqtinchalik uzoq 
muddat ta`sir etuvchi va qisqa muddatli yuklar kiradi. CHegaraviy holatning I guruhi bo`yicha 
hisobida faqat hisobiy yuklar qabul etiladi. CHegaraviy holatning II guruhi bo`yicha hisobda esa 
me`yoriy yuklanishlar hisobga kiritiladi. Asosiy birikmada faqat bitta qisqa muddatli yuk kiiritilsa, 
birikma koeffitsienti