2. Билиш жараёни хусусиятлари

Билиш жараёни ва тадқиқотчининг ижодий хислатлари
Ружа:


1. Илмий билим ҳақида тушунча
2. Билиш жараёни хусусиятлари
3. Илмий фикрнинг пайдо бўлиши
4. Умумилмий тушунчалар ва уларнинг билишдаги роли
5. Тадқиқотчининг шахсий фаолияти босқичлари

Илмий билим ҳақида тушунча
Таянч иборалар ва атамалар: фан, билим, билимнинг тушунар-лилиги, билимни тушунишлик, билимнинг мукаммаллиги, билимнинг чуқурлиги, билимнинг тезкорлиги (оперативлиги), билимнинг ихчамлиги, билимнинг аниқлиги ва умумийлиги, билимнинг тизимий-лиги, янги сифат босқичи, илмийлик, илмий билим, аклий фаолият.
Билим тушунчаси ҳам кенг қамровли, шу сабабли ҳам унинг таъ-рифларини ҳар хил кўринишда учратиш мумкин, аммо уларда ифодала-наётган мазмун-моҳият умумийдир. Улардан баъзиларини келтирамиз.
«Билим - кишиларнинг табият ва жамият ҳодисалари ҳақида ҳосил қилинган маълумотларидир ва яна билим объектив борлиқнинг инсон тафаккурида акс этишидир».
«Билим - одамларнинг предметлар ва жамиятни билиш (тасаввур этиш, тушу ниш) маҳсули».
«Билим-табиат, жамият ва тафаккурнинг қонуниятлари тўғрисидаги илмий тушунчаларнинг яхлит ва системалаштирилган йиғиндисидир».
Бу таъриф умумназарий қоидалар асосида ифодаланган таърифдир ва унинг ёрдамида илмий билим ҳақида ҳам тушунча ҳосил қилинади.
Объектив борлиқ ҳақидаги билган маълумотларимиз билим даражасига кўтарилиши учун куйидаги шартларни қаноатлантирилиши керак:

• 
  билган маълумотлар ахборот кўринишига келтирилиши керак (истеъмол учун тайёрланган маълумот ахборот дейилади);
  
• 
  бу маълумотларнинг вокеликка мутаносиблиги;
  
• 
  етарли даражада ишонарли бўлиши;
  
• 
  бу маълумотлар далиллар билан асосланган бўлиши;
  
• 
  улар оддийдан мураккабликка, билмасликдан билишга, мавҳум-дан аниқ ва мукаммалликка томон ривожланиб, такомиллашиб боришлиги.
  

Бу қайд этилган шартлар биргаликда бажарилгандагина маълумотлар билим даражасига кўтарилади ва ҳаттоки бунда олдинги маълумотга нисбатан янги сифат босқичига эга бўлган маълумотларни (ахборотларни) ҳосил қилиш жараёни учуй ҳам бу талаблар қўйилади. Бу эса илмий билим, деган тушунчани шакллантиришга асос бўлмоқда.
Шу сабабли ҳам билим нисбийдир, у доимо ривожланиб, такомиллашиб боради.
Булардан ташқари билим, умумлашган ёки аниқ ёки кенгроқ, мунтазам ёки тизимий каби кўринишларда бўлиши мумкин. Шунинг билан бирга баъзи билимлар фан таълим амалиёт интеграция мазмунини акс эттирувчи ҳам бўлади. Шу сабабли билимнинг объектив сифатларига тушунарлилик, илмнинг чукурлилиги ва тушунишлилиги, мукаммаллик, тезкорлиги, аниклиги, умумлашганлик, тизимлилик, субъектив сифатларига ихчамлилик мансубдир.
Энди билимларга кўйилган талабларни кўриб чиқайлик:
1. Билимнинг тушунарлилиги - бу сифат, таълим олувчилар томонидан билимлар ўртасидаги алоқасини тушунишларида, муҳим ва
асосий бўлмаган алоқаларини ажрата билишда, билим олиш усуллари ва тамойилларини билишда акс этади.
2. Билимни тушунишлик - бу ўзлаштириш бошқа кўрсаткичларни синтез қилувчи якуний натижаларни ифодаловчи бир мунча умумлашган сифатдир. У билимнинг чукурлилиги, мукаммаллиги ва тизимланганлигига қараб бир билимнинг ўзи турлича тушунилиши, ифодаланиши ва ундан фойдаланилиши мумкин.

3.