2.4.Oliy ta’lim xizmatlari bozorining rivojlanish yo‘nalishlari va o‘sishi sur’atlarining zamonaviy bosqichlari. Iqtisodiyotning innovatsion xarakteri ijtimoiy taraqqiyotning sifat jihatiga alohida e’tibor qaratishni talab etadi. Ta’lim jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy qurilishida muhim element bo‘lib, uning kelgusi taraqqiyoti, mehnat resurslarining sifatini ta’minlashda o‘z o‘rniga ega. Mamlakatimizda ham bugungi kunda moliyaviy va tabiiy resurslar jadal suratlar bilan bilim iqtisodiyotiga aoslangan intellektual resurslarga almashinuvi kuzatilmoqda.
Bugungi kunda ta’lim tizimida kechiktirib bo‘lmas masalalardan biriga aylanib bormoqda. SHu bois davlat darajasida ushbu masala yuzasidan qaror qabul qilishning marketing yondashuvini qo‘llash talab qilinadi. Bugungi kunda nafaqat korxonalar, balki davlat darajasida ham marketing faoliyatiga bo‘lgan munosabat tubdan o‘zgardi.
Mazkur kompleksni ro‘yobga chiqarish ta’lim tizimini isloh qilish, OTM va ta’lim yo‘nalishlari, mutaxassisliklarini tasniflash, ta’lim infratuzilmasini yaxshilash, ta’lim sohasini rivojlantirishga qaratilgan investitsiya dasturlarini qabul qilish, ilg‘or xorijiy innovatsiyalarni joriy etish ososida amalga oshiriladi.
Bilim sifati – o‘quv jarayonini tugatgandan so‘ng olingan bilimlarning fundamentalligi, yuqoriligi va ish jarayonida qanchalik kerakliligi bilan belgilanadi. «Ta’lim sifati» atamasi quyidagi omillarga bog‘liq holda turlicha ahamiyat kasb etadi:
oliy ta’lim ishtirokchilarining manfaatlari;
kirish ma’lumotlari, ta’lim-tarbiya jarayonlari, chiqish ma’lumotlari, maqsad va vazifalar kabi tushunchalarning o‘zaro nisbati;
baholanadigan akademik sohaning xususiyatlari yoki tavsifi;
oliy ta’limning tarixiy rivojlanish davri.
SHuningdek, ta’lim sifati atamasi quyidagi turli darajadagi aniqlanishlarga ham ega:
sifat – eng yuqori ko‘rsatkich sifatida;
sifat – maqsadga to‘liq erishilgan faoliyat shaklida;
sifat – yaxshilangan va takomillashtirilgan faoliyat shaklida.
Yuqorida keltirilgan «ta’lim sifati» to‘g‘risidagi aniqlanishlar ta’lim sohasidagi islohotlarning tarixiy davriga bog‘liq holda o‘z afzalliklari va kamchiliklariga egadir.
Ta’lim sifati absolyut va nisbiy tushuncha sifatida qaralishi ham mumkin.
Ta’lim sifatining absolyut tushunchasida ta’lim muassasasining statusi, mavqei va ustunligini aks etishi nazarda tutiladi. Bunday ideal tushuncha ta’lim muassasasi imidjining rivojlanishi va mustahkamlanishiga sharoit yaratadi va ta’lim sifati ko‘rsatkichi bo‘yicha eng yuqori darajadagi ta’lim standartiga intilishini ifodalaydi. Ta’lim sifati nisbiy tushuncha sifatida ham qaralishi mumkin. Bunda sifat ta’lim xizmatning asosiy atributi (ajralmas qismi, asosiy xususiyati) deb hisoblanmaydi va ta’lim jarayonini davlat ta’lim standartiga mos kelishi bilan baholanadi. SHu sababli ta’lim 12 sifati nisbiy tushuncha sifatida ikki xil ma’noda belgilanishi mumkin:
Ta’lim ijtimoiy hayotning muhim sohasi hisoblanadi. Aynan ta’lim jamiyatning intellektual, madaniy va ma’naviy holatini shakllantiradi.
Ta’lim mazmuni va uning yo‘nalishlari ta’lim standartlari va dasturlarida o‘z aksini topadi. Ta’lim sifatini baholashda quyidagi ketma-ketlikdagi tashkil etuvchilar hisobga olinishi talab etiladi:
bilim sohibi, tarqatuvchisi;
bilim uzatuvchilari;
bilimni uzatish texnologiyasi;
bilim oluvchi;
bilimni mustahkamlik darajasi;
olingan bilimlarni zarurligi, kerakligi;
yangi bilimlar olish zarurligi va imkoniyati.
Ta’lim sifati birinchi navbatda bilim sohiblari, tarqatuvchilarining sifati, saviyasi va malakasi bilan belgilanadi.
Ilmiy-texnik taraqqiyot yangidan-yangi mehnat vositalari va qurollarini yuzaga keltiradi. SHu sababli zamonaviy texnologiyalar va texnik vositalarni ishlab chiqarishga joriy etish, jahon bozoriga mos raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etish maqsadida, bitiruvchi o‘zining ishlab chiqarishdagi mehnat faoliyatida yangi innovatsion texnologiya va texnikalarni ham uzluksiz o‘rganib borishi talab etiladi, ya’ni bilimlar olish zaruriyati yuzaga keladi. Natijada talabaga bilim berish bilan bir qatorda uning mustaqil bilim olish qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirish ham zarur hisoblanadi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, ta’lim sifatini aniqlashda sifat ko‘rsatkichlarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin;
professor-o‘qituvchilar tarkibi sifati;
o‘quv yurtining material-texnik bazasi;
o‘qituvchilar tarkibining asoslanganligi;
o‘quv dasturlarining sifati;
talabalar sifati;
infratuzilma sifati;
bilim sifati;
rahbariyatning innovatsiya faolligi;
innovatsion jarayonlarni tadbiq etilishi;
bitiruvchilarga talab;
bitiruvchilarning mehnat bozorida raqobatbardoshligi;
bitiruvchilarning yutuqlari.
Ta’lim jarayonida asosiy e’tiborni o‘qituvchi egallaydi. SHu sababli ta’lim sifatini tashkil etish o‘qituvchilar tarkibini to‘g‘ri shakllantirishdan boshlanadi.
