2- mavzu. Kredit operatsiyalari. Qarzni qoplash sxemalari. Reja

2. Qarzni bo’laklarga bo’lib qoplash

Moliyaviy faoliyat amaliyotida qarz ko’pincha qismlarga (bo’laklarga) bo’lib, ya’ni muddat bo’yicha taqsimlangan to’lovlar bilan qoplanadi. Iqtisodiyoti rivojlangan va barqaror davlatlarga xos bo’lgan ipoteka (ko’chmas mulk garov sifatida beriladigan uzoq muddatli, oyma-oy teng miqdorda to’lovli) qarzlarni qoplash shunday sxemaga misol bo’la oladi. Bunday sxemada qarzning asosiy qiymati va unga mos foiz ham qism boyicha kamayib boradi. Bo’laklarga bo’lib qarzni qoplash ham har xil usullar bilan amalga oshirilishi mumkin. Tomonlarni qiziqishiga, qulayligiga bog’liq ravishda doimiy yoki o’zgaruvchan renta, noregulyar renta oqimi bo’yicha to’lov sxemalarini tanlash mumkin. Bu yerda ham biz asosan ikkita variantni ko’ramiz:

1-variant. Asosiy qarzni teng qismlar bilan qoplash.

2-variant. Foizi bilan qo’shib hisoblangan qarz qiymatini teng bo’laklar bilan qoplash.

1- variantda qarzni qoplash shartnoma muddati (n-yillarda) davomida, muddatni teng n ta qismlarga ajratib, asosiy qiymat (D)ni ushbu qismlarda teng, o’zgarmas (d = D/n) miqdorda taqsimlagan holda va qolgan qarz bo’yicha foizni o’tkazish yo’li bilan amalga oshiriladi. Bunday sxemada har bir k-qism bo’yicha qarzning asosiy qiymati (D_k), unga mos foiz qiymati (I_k) va kreditorning yillik harajati (Y_k) ham kamayib boradi, ya’ni D_k= D-k*d, I_k = D_k*i, Y_k= d+ I_k.

2- variantda qarzni va u bo’yicha foiz qiymatini birga hisoblagan holda, shartnoma muddati (n-yillarda) davomida bir xil o’zgarmas miqdordagi qiymatlar bilan qoplash mumkin: Y_k= d_k+ I_k= Y=const. Bunda muddatni teng n ta qismlarga ajratib, shu muddatlar davomida to’lovlar yig’indisi qarzni oshgan qiymatini beruvchi renta (Y_k =Y) qiymati topiladi, ya’ni

,

bu yerda i-qarzning foiz stavkasi. Yillik asosiy qarz (D_k) bo’yicha to’lovlar (d_k) va uning foizlar (I_k) miqdori quyidagi formulalar bilan hisoblanadi:

, , ,

,

. (2.5)

Izoh: Qarzlarni qoplash sxemasi bo’yicha hisob-kitoblarda Excelning moliyaviy (sintaksis) funksiyasi yordamida sxemaning parametrlarini yoki jadval qiymatlarini alohida-alohida hisoblash mumkin. Bunday hisob-kitoblar avvalda ko’rilganidek bajariladi. Shuning uchun bu bandda bunday hisoblashlarga alohida to’xtalib o’tirmadik. Maple 9.5 dasturi yordamida qarzlarni va ular bo’yicha foiz qiymatini (yuqoridagi alohida hisob-kitoblarda qo’llanilishidan tashqari) birga hisoblagan holda, shartnoma muddati davomida bir xil, o’zgarmas miqdordagi qiymatlar bilan qoplash sxemasini berish mumkin. Misol sifatida quyidagi masaladagi qoplash sxemasini keltiramiz.