2 – лабораторияиши кучланишва ток манбаларинингтадқиқоти Ишнингмақсади

Электрзанжирлариназариясинингасосийуслубигакўразанжирнингреалэлементлари уларнинг соддалаштирилган (идеаллаштирилган) моделлари билан алмаштирилади. Бешта турдаги асосий идеаллаштирилган иккиқутблик элементлар ишлатилади: қаршилик, сиғим, индуктивлик, идеал кучланиш манбаси ва идеал ток манбаси. Энг содда ҳолатда реал элементнинг модели бир идеал элементдан иборат бўлиши мумкин. Бироз мураккаброқ ҳолатларда эса, у бирнеча идеал элементлар бирлашмаси деб қаралиши мумкин. Кўпгина ҳолатларда кўпқутбликлар сифатида идеаллаштирилган элементлар қўлланиши мумкин: бошқарилувчи ток ва кучланиш манбалари, идеал трансформаторлар ва ҳ.к.
Берилган реал электр занжирининг ҳар бир реал элементини соддалаштирилган модели (идеаллаштирилган элементлари) билан алмаштириш натижасида ҳосил бўлган электр занжир модели–идеаллаштирилган ёкимоделлаштирилган занжир дейилади. Электр занжирлари назарияси фанида айнан шундай занжирлардаги жараёнлар ўрганилади.
Электр занжирларининг принципиал схемаларида электрэнергиянингреалманбасинииккитурдаги принципиалидеал схемабиланалмаштиришмумкин:
-кетма-кет уланган схема, яъни қиймати манбанинг салт ишидаги кучланиш(Е)га тенг бўлган идеал кучланиш манбаси ва манбанинг ички қаршилигига тенг бўлган R_ИЧрезистор билан кетма-кет уланган (2.1, а-расм);
-параллел уланган схема, яъни қиймати қисқа туташув токига тенг бўлан J ток манбаси ва манбанинг ички қаршилигига тенг бўлган R_ИЧрезистор билан параллел уланган (2.1, б-расм).

2.1-расм

Кетма-кет алмаштириш схемасидан параллел алмаштириш схемасига ва аксинча ўтиш мумкин. Бунда қуйидаги боғланишлардан фойдаланилади:

J= E /R_ИЧ; E = R_ИЧ ∙J.

Кучланиш (ток) манбалари мустақил ёки номустақил бўлиши мумкин. Мустақил манбалар деб шундайларига айтиладики, уларда кучланиш ёки токнинг қийматлари занжирнинг бошқа қисмларидаги ток ёки кучланишга боғлиқ бўлмайди. Номустақил деб шундай манбага айтиладики, улардаги ЭЮК ёки токнинг қийматлари занжирнинг бошқа қисмларидаги ток ёки кучланишга боғлиқ бўлади.

Мустақил кучланиш манбаси икки турдаги схема билан тасвирланиши мумкин:

-идеал кучланиш манбаси (ички қаршилиги R_ИЧ →0);

-реал кучланиш манбаси (ички қаршилиги R_ИЧ ≠0)

U = E - R_ИЧ ∙I.

Кучланиш манбаси занжирга ташқаридан келтирилган энергиянинг ҳусусиятларини тавсифлайди ва электр кучлари, шу жумладан, ноэлектрик (масалан магнит майдон) кучларибилан боғлиқ, шунинг учун уни баъзан электр юритувчи куч (эюк) деб ҳам аталади.

К учланиш (эюк) манбасини ўрганиш учун унинг ички қаршилиги R_ИЧманбанинг ташқарисига чиқариб кўрсатилган; шунда манба идеал деб кўрилади.

Манба кучланиши ва унинг ички қаршилигини аниқлаш учун қуйидаги ифодалардан фойдаланамиз:

Боғланиш U_юк(R_юк) графиги юкланиш тавсифи деб аталади (2.2-расм).

2.2-расм
Ушбу ишда мустақил кучланиш манбаси ўрганилади.

2.