2- kurs “farmakologiya” fanidan oraliq nazorat biletlari. 1-bilet

2.M-xolinomimetiklarning ta’sir mexanizmi ,farmakologik xususiyatlari.
Javob: M-xolinomimetiklar Pilokarpin gidroxlorid, atseklidin
Moddalar bevosita parasimpatik nervlar oxirida joylashgan M- xolinoretseptorlarga qo‗zg‗atuvchi ta‘sir ko'rsatadi. Kimyoviy jihatdan pilokaipin va atseklidin uchlamchi aminlardan, pilokarpin o ‗sintlik (Pilocarpus pinnatifolius vaboran) dan hamda sintez yo‗li bilan olingan, atseklidin esa sun‘iy moddadir. M- xolinomimetiklar a‘zolar, mushaklar, bezlar, qon tomirlarda joylashgan M-xolinoretseptorlami qo‗zg‗atib, me‘da-ichak, bronx, qovuq, bachadonning silliq mushaklarini, ko'z rangdor pardasini, radial mushaklami qisqartiradi, yurakning o'tkazuvchan sistemasidaqo‗zg‗aluvchan-Iikning o‗tishini kamaytiradi, yurakning urishi sekinlashadi; bezlar faoliyati oshadi so'lak ko‗p ajraladi, ter chiqadi, oshqozon shirasi ajralishi oshadi, bronxlarda shilliq ko‗payadi. Tibbiyotda asosan M - xolinomimetiklami — pilokarpinni ko'zga, atseklidinni ko‗z va me‘da-ichak, qovuqqa ta‘siri amaliy ahamiyatga ega.Pilokarpin ko‗zga tomizilganda atsetilxolinga o'xshab bevosita rangdor pardaning aylanma mushaklariga, kipriksimon mushaklarning M- xolinoretseptorlariga ta‘sir ko‗rsatib, ulam i qisqartiradi, shu tufayli ko‗z qorachig'i torayadi, ko'zning ichki bosimi pasayadi, akkomodatsiya qisqaradi (mexanizmlari atsetilxolin ta‘siri ifodalangandakeltirilgan). Pilokarpin atsetilxolinga nisbatan davomliroq ta‘sir etadi, chunki xolinesteraza bilan parchalanmaydi. Pilokarpin ko'z tomchi sifatida ko'zning ichki bosimi oshganda —glaukomada va boshqa ko'z kasalliklarida qo'llaniladi, ancha zaharli moddabo'lgani uchun pilokarpin parenteral yo'l bilan deyarli yuborilmaydi.Atseklidin pilokarpinga nisbatan kamroq zaharli, pilokarpinga o'xshash oftalmologiyada tomchi va malham shaklida hamda me‘da- ichak, qovuq atoniyasida, tug'ishfaoliyati susayganda parenteral yo'llar orqali yuboriladi. Atseklidinni 2 yoshgacha bo'lgan bolalarga qo'llash man etiladi. Umuman M — xolinomimetiklar bolalar amaliyotida kam qo'llanadi: moddalar bilan o'tkir zaharlanganda atropin va atropinsimon moddalar buyuriladi.Yuqorida keltirilgandek, M -xolinoretseptorlar muskaringa sezuvchan retseptorlar, lekin muskarin o'ta zaharli bo'lgani uchun tibbiyotda dori modda sifatida ishlatilmaydi. Muskarin muxomor qo'ziqorindan olinadi, shunday qo'ziqorinlar iste‘mol qilinsa, k attalar va bolalarda o g 'ir zah arlan ish ro 'y beradi. Bunda bradikardiya yuzaga keladi, nafas olish bronxospazm tufayli qiyinlashadi, qorin og'riydi — ichaklar peristaltikasi oshgani tufayli ichak quldirashi masofadan eshitiladi, bemor qayt qiladi,ichi ketadi, teri tomirlari kengayadi, g ‗araq-g‗araq terlaydi, «bemor o‗z terida cho'miladi», ko'z qorachig'i torayib, nina uchidek bo'lib qoladi, akkomodatsiya spazmi, qo'zg'aluvchanlik oshib, talvasalar ro 'y beradi. Bronx bezlarining faoliyati ortishi tufayli oldin shilimshiq, keyin suyuq balg'am ajralishi ko'paya boradi, nafas markazi falajlanishidan o'lim yuz berishi mumkin. Bunda birinchinavbatda atropin yuborib yordam beriladi, atropin zaharlanish belgilarini bartarafqiladi.