2- amaliy mashg’ulot : Gap bo‘laklari haqida umumiy ma’lumot

Mustaqil va nomustaqil kesimlik shakllari.
O’zbek tilida kesimlik 
qo’shimchalari o’z voqelanishlari uchun boshqa bir gapni talab qilishi ham, talab 
qilmasligi ham mumkin. Quyidagi gaplarning kesimlariga diqqat qiling: 
Men kecha maktabga bordim. 
O’qituvchi kelsa, dars boshlanadi. 
Yomg’ir yog’masa edi, ekin-tekin ishlarini saranjomlab olgan bo’lur edik. 
Birinchi gapning kesimi (bordim) o’z ma‘nosini boshqa gaplarga ehtiyoj 
sezmasdan voqelantirmoqda. Ikkinchi gapdagi kelsa, uchinchi gapdagi yog’masa 
edi, saranjomlab olgan bo’lur edik kesimlarining ushbu gaplarda voqelangan 
ma‘nolari uchun boshqa gaplar talab qilinadi. Boshqacha aytganda, kelsa va 
yog’masa edi kesimlaridan anglashilgan shart ma‘nosi boshlanadi, saranjomlab 
olgan bo’lur edik kesimlari yordamida, saronjomlab olgan edik kesimning ma‘nosi 
esa undan oldindagi yog’masa edi kesimi yordamida yuzaga chiqadi. Agar ikkinchi 
va uchinchi gaplarning ikkinchi qismi olib tashlansa, oldingi gaplardagi kesimdan 
shart emas, balki istak ma‘nosi yuzaga chiqadi: O’qituvchi kelsa. Yomg’ir 
yog’masa edi. Saranjomlab olgan bo’lur edik kesimi esa oldingi gapsiz hech 
qachon, boshqacha bo’lsa ham, ma‘nosini voqelantira olmaydi. Ma‘nosini 
yordamchisiz voqelantiradigan kesimlik shakli mustaqil kesimlik shakli (MKSH) 
deyiladi.
Boshqa gaplarsiz, ya‘ni qurshovsiz o’z ma‘nosini voqelantira olmaydigan, 
voqelantirgan taqdirda esa butunlay boshqa ma‘no kelib chiqadigan kesimlik shakli 
nomustaqil kesimlik shakli (NKSH) deyiladi. 
Kesimning qo’llanilishiga ko’ra turlari
. Kesimlikdagi atov birligi vazifasida 
barcha mustaqil so’z turkumlari kela oladi. Shunga ko’ra, kesimlarni 
umumlashtirib, ism (ot, sifat, son, ravish, taqlid olmosh)li va fe‘l (fe‘l, olmosh)li 
kesimlarga ajratish mumkin.
Ism bilan ifodalangan kesimlar.
Ot: Qarg’a nima deyotganini bilmaymiz, chunki u qarg’a, biz –odam. 
(«Husniobod».) 
Sifat: E taqsir, qissamiz uzun. (O.)
Son: Ikki karra ikki - to’rt.
Ravish: O’zlashtirishing - yodaki.
Taqlid: Hamma tomon g’uvur- g’uvur, tinchlik yo’q. 
Olmosh: Sen - mensanu, men - senman, qissamni bayon etsam. 
Fe‘l bilan ifodalangan kesimlar:

---

1.Maqsadim - o’qimoq. 2. Qarasam, qaramaysan. 3. Ishning boshi 
boshlanguncha. 4.Yashnaganim - yashnagan. 5. Yigit kishining uyalgani - o’lgani. 
6.Ko’rdi-yu, kapalagi uchib ketdi.