2 – 3-маъруза. Фольклор намуналарини қиёсий-тарихий ўрганиш режа

Латифалар Шванклар
Ихчам ҳажвий жанр Ихчам ҳажвий жанр
Насриддин Афанди Тилл Уилленшпигел
Касб-кори аниқ эмас Касб-кори аниқ эмас
Мўйсафид Ёш йигит
Чопон, саллали, соқлли Чакмон, каллапўш кийган
ҳамроҳи эшак ҳамроҳи от
Тарихий шахс (А.Темур даврида ) Тарихий шахс (XIII аср)
Фаолиятида сайёҳлик устивор Фаолиятида сайёҳлик устувор
Сўз маъноларининг ҳолат, вазиятнинг кулгилилиги
кулги қўзғашига асосланади. асосий ўрин тутади.
Ҳар икки образ моҳиятан халқ донолигининг тимсолига айланган бўлиб, улар мансабпараст, золим, такаббур амалдорларни, разил иллатли шахсларни фош қилувчи персонажлардир. Ушбу қаҳрамонларда халқ кулгисининг хусусият, кўринишлари мужассам.
Француз адабиётида фаблиолар ҳажв асосига қурилган ихчам жанр эканлиги, вужудга келиш даври (XII-ХIV аср) аввал шеърий кейинроқ насрий йўналишда ёзилганлиги ва аксарининг муаллифи номаълум эканлиги билан латифа ва шванклар қаторида санаш имконини беради. Уларда риёкор руҳоний ва амалдорлар ҳажв қилинган.
Афанди Амир Темур даврида Самарқанд атрофида яшаган деб таҳмин қилинади.
Олмонларда шванкларнинг қаҳрамони Тилл Уилиншпигел (1300-1350) унинг сайёҳлик саргузашлари Любек, Эрфрут каби шаҳарларда машҳур бўлган.
Ривоятларга кўра Тилл исмли ҳозиржавоб, қизиқчи йигит бўлиб, у Эрфрутда шаҳрида эшакка савод ўргатиш билан ўзларини доно санаган дворян зиёлиларини ҳажв қилади. Ўзбек халқ латифаларида ҳам «Эшак-мулла» латифасида айни ҳолат ҳажв остига олинган.
Тилл от билан Афанди эса эшак билан сайёҳат қилади. Тилл ёш йигит, каллапўш, чакмонли; Афанди соқл мўйлабли, салла, тўнли. Уларнинг аниқ касб ҳунари йўқ. Афанди ҳаким, деҳқoн косиб ва бошқа сиймоларда гавдаланади. Насриддин Афандига ҳам Тиллга ҳам ҳайкал ўртилган.
Уилиншпигел латифалари илк бор 1478 йил шимолий олмон шевасида нашр қилинган, лекин у сақланмаган. Кейин 1515 йил нашр қилинади ва кўп тилларга таржима қилинади.
Афанди латифалари дастлаб 1837 йилда Истамбулда нашр қилинган. Кейинчалик Ўрта Осиёнинг бошқа адабиётларига ҳам ўзлашган. 1989 йил Б.Саримсоқв, Ф.Йўлдашова нашр эттирган тўпламда 791 латифа жамланган. Латифалар тарихий, маиший мавзуларда бўлиб, уларни ғоявий-бадиий мазмун, миллий колорит ва муаммонинг қўйилиши нуқтаи назаридан ўрганиш мақсадга мувофиқ.