2- §. Sof egilishda kuchlanishlar

M
max
 = 3 tm
Ko‘ndalang kesimning kerakli geometrik xarakteristikalarini 
aniqlaymiz (III-bob) (8.14d-rasm). 
x
1
 y
1
o‘qlar sistemasida og‘irlik markazi holati: 

---

184
8.14-rasm. Tavr kesimli konsol balka hisobi: 
a) berilgan konsol balka; b) eguvchi moment epyurasi; d) tavr kesimning 
geometrik xarakteristikalarini aniqlash. 
3
2
1
2
2
3
1
3
)
5
,
0
(
2
0
5
2
3
6
,
0
5
3
1
1
1
1
a
а
a
a
S
S
S
a
a
a
а
a
F
a
a
a
F
S
y
II
x
x
x
x
=
+
+
=
+
=
=
⋅
+
⋅
=
=
=
=
A
nuqta neytral o‘qdan eng uzoqlashgan, ya’ni (absolyut miqdori 
bo‘yicha) eng katta kuchlanishlar hosil bo‘ladigan nuqtadir. 
y
A
 = 1,9 a
(
A
nuqta ko‘ndalang kesim siqilgan sohasida joylashgani uchun 
y
A
 
ni 
ishorasini hisobga olmasa ham bo‘ladi). 
(8.1) ifodaga topgan qiymatlarni qo‘yib
4
max
65
,
3
9
,
1
300000
a
a
⋅
=
σ
Ushbu kuchlanishlar ruxsat etilganiga teng yoki undan kichik 
bo‘lishi kerak 
,
/
1600
65
,
3
9
,
1
300000
2
4
sm
kg
à
à
=
⋅
bu yerdan 
a = 4,5 sm.
[
σ
]
ch
< [
σ
]
s
shartli bajariluvchi mo‘rt materiallardan iborat 
elementlarni egilishga loyihalashda eng katta siquvchi va eng katta 
cho‘zuvchi kuchlanishlarni har birini aniqlab, ruxsat etilgan bilan 
solishtiriladi. 

---

185
Faraz qilaylik, oldingi misolda keltirilgan balka cho‘yandan 
yasalgan bo‘lsin. Siqishdagi ruxsat etilgan kuchlanish [
σ
]
ch
=
 600 kg/sm
2
ga teng. 
«a»
o‘lchamga bog‘liq ravishda olingan kesim geometrik 
xarakteristikalari va eng katta eguvchi moment o‘zgarmaydi. Eng katta 
siquvchi kuchlanishlar 
A 
nuqtada 
(y
A
 = 1,9 a), 
eng katta cho‘zuvchi 
kuchlanishlar 
B
nuqtada 
(y
B 
 =1,1a)
hosil bo‘ladi. 
Mos ravishda, eng katta siquvchi kuchlanishlar 
3
4
max
157000
65
,
3
9
,
1
300000
a
a
a
s
=
⋅
=
σ
Eng katta cho‘zuvchi
3
4
max
91000
65
,
3
1
,
1
300000
a
a
a
ch
=
⋅
=
σ
Cho‘zishga mustahkamlik shartidan
sm
a
4
,
5
600
91000
3
=
=
Tabiiyki, butun kesim mustahkamligini ta’minlash uchun 
«a»
ni 
5,4 sm 
ga teng deb olish kerak. 
Neytral o‘qqa nisbatan simmetriyaga ega bo‘lmagan mo‘rt 
materiallarni loyihalashda absolyut qiymati bo‘yicha eng katta 
kuchlanishlar hosil bo‘ladigan kesimning chetki nuqtalari siqilgan 
sohada bo‘lishiga intilish kerak. Masalan konsol uchun (
8.15a-
rasm) 
nazariy jihatdan tavrli kesim tokchasini yuqoriga qaratib qo‘yish, 
(
8.15b-
rasmdagi) balka uchun tokchasini pastga qaratib qo‘yish. 
8.15-rasm. Simmetrik o‘qiga ega bo‘lmagan balkalar: 
a) tavr kesimning tokchasi yuqoriga qaratib qo‘yilgan; 
b) tavr kesimning tokchasi pastga qaratib qo‘yilgan. 
Qulayroq, ikkala holda ham tokchani cho‘zilgan sohaga joylashtiriladi. 
Tabiiyki, bu faqat nazariy fikrlashlardir. Amalda temir-beton balkali 
ko‘priklar qurilishida, masalan qo‘shtavr kesimli tokchani ma’lum 
asoslar asosida siqilgan sohaga qo‘yiladi.