181
8.11-rasm. Simmetrik yuklangan balka uchun eguvchi moment va kesuvchi kuch
epyurasini ko‘rinishi
Ko‘ndalang kesim o‘lchamlarini aniqlaymiz
(b)
shakl uchun
3
2
2
665
,
0
6
)
2
(
6
b
b
b
bh
W
x
=
=
=
W
x
= 0,665 b
3
=250 sm
3
, bu yerdan
b =7,25sm, h = 14,5 sm
(d)
shakl
uchun
3
2
2
333
,
0
6
2
6
h
h
h
bh
W
x
=
=
=
W
x
= 0,333 h
3
= 250 sm
3
, bu yerdan
h = 9,1 sm
,
b = 18,2 sm
(e)
shakl uchun
W
x
= 0,1 d
3
= 250 sm
3
,
sm
d
6
,
13
1
,
0
250
3
=
=
(f)
shakl uchun, prokat shakli po‘latlar sortamentidan
250 sm
3
ga
yaqin
W
x
li qo‘shtavr (sortament jadvalidan) nomerini tanlaymiz. Eng
yaqin nomer 22,
W
x
= 232 sm
3
va 24 ,
W
x
= 289 sm
3
. 24 nomerli
qo‘shtavrni tanlaymiz, chunki ko‘ndalang kesim o‘lchamlari
mustahkamlik zahirasini oshirish uchun katta tomonga yaxlitlanadi.
(g)
shakl uchun
W
x
= 0,115 bh
2
(8.8 rasmga qarang) yoki
W
y
=
0,46 b
3
= 250 sm
3
,
bu
yerdan
sm
h
sm
b
4
,
16
,
2
,
8
46
,
0
250
3
=
=
=
(h)
shakl uchun
W
x
= 0,059 d
3
(8.9-rasmga qarang)
0,059 b
3
= 250 sm
3
bu yerdan
sm
d
7
,
15
059
,
0
250
3
=
=
Har bir balka shakli uchun metall sarfini solishtiramiz. Y balka
ko‘ndalang kesimi o‘zgarmas bo‘lganda shu kesim yuzasi bilan
aniqlanadi:
«b»
shakli uchun
F = 14,5 x 7,25 = 105 sm
2
;
«d»
shakl
uchun
F = 9,1 x 18,2 sm
2
, «f»
qo‘shtavr
shakli uchun sortamentdan
182
F = 34,8 sm
2
, «g»
shakli uchun
F = 16,4 x 8,2 – (0,8 x 16,4 x 0,6 x 8,2)
= 70 sm
2
, «h»
shakl uchun
F= 71 sm
2
.
Egilishga ishlayotgan sterjen shakllari ichida eng qulayi
halqasimon va 8.8-rasmdagilar qimmatbahoroq bo‘lsa ham qo‘shtavr
ekanligi ko‘rinib turibdi. Bu egilishda ko‘ndalang kesimdagi epyura
shaklida normal kuchlanishlarning taqsimlanishga bog‘liq (8.7-rasm).
Kuchlanish kesimning neytral o‘qidan eng uzoqdagi nuqtasida eng katta
qiymatga erishib og‘irlik markazi tomon
kamayib boradi va neytral
o‘qqa yaqin sohada material yuklanmagan bo‘ladi. Balka
mustahkamligini oshirmasdan bu sohani olib tashlasak uning xususiy
og‘irligini kamaytiradi.
Egilishda sterjen ko‘ndalang kesimi shaklini uning
mustahkamligiga ta’siri A.V.Darkov darsligidan olingan misollarda
yaqqol ko‘rinadi.
8.12a-
rasmda ko‘ndalang kesimi to‘g‘ri to‘rtburchak shaklidagi
balka tasvirlangan bo‘lib, u mos ravishda 1 va 2
raqamlari bilan
belgilangan 2 ta qo‘shtavr va 8 ta to‘g‘ri to‘rtburchakdan iborat
elementlarga ajratilgan.
8.12b-
rasmda tasvirlangan qo‘shtavr kesim
oldingidek
F
yuza
h
balandlikka xuddi shu elementlarga ega bo‘lgan
holda, yetarli darajada katta bo‘lgan inersiya momenti va qarshilik
momentiga ega bo‘ladi (mos ravishda kattaroq mustahkamlikka ega
bo‘ladi). Xuddi o‘sha
F
yuzali, lekin balandligi ko‘proq bo‘lgan
qo‘shtavr kesimi yanada foydaliroq bo‘ladi, chunki 8.12a,b-rasmda
ko‘rsatilganga nisbatan unda materialning asosiy qismi
z
neytral o‘qidan
ko‘proq uzoqlashgan bo‘ladi.
8.12a,b,d
-
shakllarda ko‘rsatilgan balkalar mustahkamligi 1: 2: 4
kabi nisbatda bo‘ladi.
8.12-rasm. Balka mustahkamligi uning shakliga qarab o‘zgarishi:
a) to‘g‘ri to‘rtburchakli kesim; b) qo‘shtavrli kesim; d)
balandligi orttirilgan
qo‘shtavrli kesim.
183
Ikkita to‘g‘ri burchakli bruslardan tashkil topgan balkani ko‘raylik.
Agar tik tekislikda ta’sir etuvchi eguvchi momentda bruslarni yonma-
yon qo‘ysak (8.13-rasm), u holda tutash kesim qarshilik momenti
W = 2 bh
2
/ 6 = bh
2
/ 3
ga teng bo‘lib, oldingi holga nisbatan 2 marta
katta bo‘ladi.
Shunday qilib, ko‘ndalang kesimi yuzasi bir xil bo‘lganda ikkinchi
holda birinchi holga nisbatan balkaning egilishga qarshiligi 2 marta
ko‘p, ya’ni ikkinchi kesim ratsionalroq ekan.
«a»
va
«b»
shakllarda (8.12-rasm) ko‘ndalang
kesim yuzasi farqi
shu bilan izohlanadi.
8.13-rasm. To‘g‘ri to‘rtburchakli kesimlarda qarshilik momentining
o‘zgarishi.
Neytral o‘qqa nisbatan kesimlari simmetrik bo‘lmagan egiluvchi
sterjenlarda ko‘ndalang kesimdagi normal kuchlanishlar epyurasi ham
simmetrik bo‘lmaydi.
Eng katta siquvchi kuchlanishlar miqdor jihatidan eng katta
cho‘zuvchi kuchlanishlarga teng emas.
Ba’zan bunday kesimlar uchun cho‘zilish va siqilish sohalari
uchun 2 ta qarshilik
momenti tushunchasi kiritiladi, lekin eng katta
kuchlanishlarni (8.1) ifodadan
(+y
max
)
yoki
(-y
max
)
qiymatlarni
qo‘yib aniqlash osonroq. [
σ
]
ch
= [
σ
]
s
bo‘lgan plastik materiallardan
tayyorlangan balka uchun bitta [
σ
]
≤
[
σ
] mustahkamlik shartini ishlatish
yetarli. Masalan, 8.14-rasmda keltirilgan tavr shaklli po‘lat balka
ko‘ndalang kesimi o‘lchamlarini aniqlaylik.
Ichki kuchlar epyurasini quramiz (II-bob) (8.14b-rasm)
Do'stlaringiz bilan baham: 
