1.Ўзбекистон тарихи фанининг предмети, назарий – методологик асослари, манбалари ва аҳамияти

29. Ўрта Осиё халқларининг IX-XII асрлар даври маданияти.
Movarounnahr shaharlarining geografik jihatdan Buyuk Ipak yo'lining tutash nuqtalarida joylashganligi ishlab chiqarilgan, etishtirilgan ziroatchilik, chorvachilik, hunarmandchilik mahsulotlari, zargarlik mollarini ayirboshlash ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayoti yuksalishiga olib keldi. Jumladan, birgina Xorazm vohasida X asr boshlarida 10 ga yaqin shaharlar mavjud bo'lgan bo'lsa, XI asr o'rtalariga kelib bunday shaharlar soni 40 taga etdi.
Somoniylar hukmronlik qilgan IX-XI asrlarda ishlab chiqarish tarmoqlari kengayib borgan. Ko'plab irrigatsiya inshootlari, sug'orish kanallari qurildi. Somoniylar poytaxti Buxoroga har tomondan olimu-donishmandlar, sayyohu-savdogarlar, me'moru-hunarmandlar oqib kela boshladi.
Mahalliy hukmdorlar amri, farmoni bilan shaharda ko'plab noyob tarixiy obidalar, ilmiy-madaniy maskanlar, kutubxonalar, madrasayu masjidlar, xonaqayu maqbaralar barpo etildi.
IX-XII asrlarda Movarounnahrda moddiy madaniyat o'ziga xos uslub va shakllarda to'xtovsiz rivoj topib bordi. Xalq ichidan chiqqan mahalliy ustalar, me'morlar, naqqoshlar, kulollar, zargarlar, misgarlar tomonidan ajoyib me'morchilik obidalari bunyod etildi. Bular jumlasiga Buxoroda qad rostlagan mashhur Ismoil Somoniy maqbarasi (X asr), Samarqand yaqinidagi tim qishlog'idagi Arab ota maqbarasi (977-978 y.), XI asrda Marvda barpo etilgan Sulton Sanjar maqbarasi, O'eganddagi Qoraxoniylar maqbarasi, G’azna yaqinidagi marmar koshinlardan tiklangan G’aznaviylarning mahobatli yozgi saroyi (1112 y.), Buxorodagi Minorai Kalon maqbarasi (1127 y.) singari noyob ma'moriy inshootlarni aytish mumkin. O'sha davrda xalqaro karvon yo'li o'tadigan cho'lli, sahroli hududlarda mahalliy hukmdorlar farmoyishi sa'yi-harakatlari bilan bunyod etish muhim qulayliklarga ega bo'lgan rabotlar, sardobalar, karvonsaroylar va shu singari maskanlar ajdodlarimiz bunyodkorligini o'zida mujassam etadi.
Somoniylar, g'aznaviylar, saljuqiylar, xorazmshohlar sulolalarining ma'rifatparvar hukmdorlarining ilm-fan va madaniyatiga doimiy rag'bat berishlari ko'plab iste'dodli sohiblarning ijodi o'sib bordi.