1,Ta’lim tizimi va turlari

Taʼlimning sinf-dars tizimi — maktabda oʻquv jarayonini tashkil etish tizimi. Unda oʻquvchilar yosh xususiyatlari va oʻqish muddatlariga koʻra muayyan sinflarga ajratilib, taʼlim oʻquv rejasi va dasturiga muvofiq, asosan, dare shaklida olib boriladi. Taʼlimning sinf-dars tizimid.t. individual taʼlim oʻrnida vujudga kelib, uning ayrim belgilari qad. maktablarda ham mavjud boʻlgan. 10-asrga kelib, Arab xalifaligiga qarashli Iroq, Suriya, Misr singari mamlakatlardagi maktablarda amaldagi "imlo" usuli oʻrniga "tadris" usuli joriy etilishi har bir oʻquvchi bilan alohida shugʻullanishga asoslangan oʻqitish tizimi oʻrniga taʼlimning muayyan miqdordagi bolalar jamoasi bilan birvarakayiga olib borilishi moʻljallangan dare shaklini yuzaga keltirdi. Lekin islom ped.sida dare tushunchasi mavjud boʻlgani hodda sinf tushunchasi qatʼiy emasdi. Taʼlimning sinf-dars tizimid.t.ni nazariy jihatdan toʻla asoslab, oʻqitish amaliyotiga tatbiq etgan kishi buyuk chex pedagogi Ya.A.Komenskiy boʻlgan. U oʻzining "Buyuk didaktika" (1632), "Yaxshi tashkil etilgan maktab qonunlari" (1653) asarlarida oʻqitishning sinfdars tizimini har jihatdan asoslab berdi. Bunga koʻra, oʻquvchilarni maktabga qabul qilish vaqti, bola yoshi, oʻqishning boshlanish va tugallanish payti, oʻquvchilarning oʻqish vaqti qatiy chegaralanadigan, mashgʻulotlar rejaga muvofiq muayyan tartibda tashkil etiladigan boʻldi. Tanaffus, taʼtil singari tushunchalar Ya. Komenskiy tavsiyalariga muvofiq joriy etilgan. Taʼlimning sinf-dars tizimid.t. 19-asrga kelib Yevropaning koʻplab mamlakatlarida maktab taʼlimining yetakchi tizimiga aylandi.

Taʼlimning sinf-dars tizimid.t. Oʻzbekistonda 19-asr oxiri — 20-asr boshlarida jadidlar tashkil etgan yangi usul maktablarida joriy etildi. Ungacha yil davomida maktabga yangi oʻquvchilar qabul qilinavergan, turli yoshdagi bolalar guruhlarga ajratilmay, birga oʻqitilavergan. 20-asr boshlarida dunyoning koʻpgina davlatlarida majburiy taʼlim joriy kilinishi Taʼlimning sinf-dars tizimid.t.ning keng yoyilishiga sabab boʻldi. Sinflarni tashkil etishda asosiy koʻrsatkich bolalarning yosh va rivojlanish darajasidagi umumiy jihatlardir. Ayni vaqtda, bir xil yoshdagi bolalar oʻrtasida taraqqiyotning turli darajasida bulganlar borligi uchun ham sinflarni jamlashda turli tajribalar qilib koʻrildi. AQSH va Buyuk Britaniya singari mamlakatlarda oʻquvchilar qobiliyatiga qarab parallel sinflarga taqsimlandi. Bu hol "kuchli", "oʻrta" va "bush" sinflarni vujudga keltirib, oʻquv materiallarini oʻzlashtirishni har xillashtirdi.

Taʼlimning sinf-dars tizimid.t.da oʻquvchi bir dareda oʻzlashtirishi kerak boʻlgan bilim, koʻnikma va malakalarni belgilab olish, uni bolalarga yetkazish tartibini tayin etish, oʻquv materiallarini tizimli ravishda taqsim etish nisbatan oson amalga oshiriladi. Unda oʻquvchilar faolligini oshirish imkoniyati ham koʻp. Chunki yosh va akliy imkoniyatlari bir-biriga yaqin boʻlgan bolalar oʻquv jarayonida tortinmay, faol ishtirok etishi mumkin. Shuningdek Taʼlimning sinf-dars tizimid.t. mashgʻulotlarni uyushtirishning ekskursiya, lab. ishlari, kuzatish singari shakllaridan foydalanishni ham inkor etmaydi. Taʼlimning sinf-dars tizimid.t. umumtaʼlim maktablaridan tashqari, oʻrta maxsus va oliy taʼlimda ham qoʻllaniladi.
59. Zamonaviy darsga qo’yiladigan talablar

1. 
   har bir dars quyidagi 3 ta asosiy vazifani hal etishga yo‘naltiriladi: o‘qitish, tarbiyalash, rivojlantirish. Ana shuni hisobga olib darsga didaktik, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi talablar qo‘yiladi