1mavzu: “Buxgalteriyada axborot texnologiylari” f

Uzluksiz xisob tizimidan foydalanilganda, TMZni xisobga oluvchi balans xisobvaraqlarida tovar-moddiy zaxiralarning kirimi va chikimi batafsil aks ettirilib yuritiladi. Natijada butun xisobot davri davomida xar bir ma’lum sanaga TMZning ma’lum turlari mavjudligi xamda sotilgan zaxiralarning tannarxi ma’lum bo‘ladi.

Davr boshiga zaxira mikdori + Kelib tushish mikdori
T/R	Sana	Olindi	Berildi	Koddik
	1.06 ga			yo‘k
1	2.06	200 kg x 800 so‘m = 160 000 so‘m		200 kg x 800 so‘m = 160 000 so‘m
2	9.06	600 kg x 816 so‘m = 489 600 so‘m		800 kg x 812 so‘m* = 649 600 so‘m
3	12.06		360 kg x 812 so‘m = 292 320 so‘m	440 kg x 812 so‘m = 357 280 so‘m
4	20.06		200 kg x 812 so‘m = 162 400 so‘m	240 kx x 812 so‘m = 194 880 so‘m
5	25.06	500 kg x 845 so‘m = 422 500 so‘m		740 kg x 835 so‘m** = 617 380 so‘m
Jami		1300 kg 1 072 100 so‘m	560 kg 454 720 so‘m	740 kg 617 380 so‘m

O‘rtacha baxo TMZni xar bir etkazishdan so‘ng quyidagi formula bo‘yicha aniklanadi:
O‘rtacha tortilgan qiymat bo‘yicha xisobdan chiqarish usuli
O‘rtacha tortilgan qiymat (AVESO) usuliga muvofiq, xar bir birlikning qiymati davr boshiga o‘xshash birliklarning o‘rtacha tortilgan qiymatidan xamda davr mobaynida sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan o‘xshash birliklarning qiymatidan aniklanadi. Materiallarning o‘rtacha qiymati davriylik asosida (davriy xisob) yoki xar bir ko‘shimcha etkazib berish jarayonida (uzluksiz xisob) xisoblanishi mumkin.
FIFO usuli. Materiallarni FIFO usuli bo‘yicha xisobdan chiqarish (berish) zaxiralar oy davomida va boshqa davrda ularni sotib olish (kelib tushishi) ketma-ketligi bo‘yicha foydalaniladi degan taxmindan kelib chikib xisoblangan baxoda amalga oshiriladi. YA’ni ishlab chiqarishga (sotishga) birinchilardan bo‘lib kelib tushgan zaxiralar vaktga ko‘ra birinchi sotib olinganlarning tannarxi bo‘yicha, oy boshiga xisobda turgan zaxiralarning tannarxini xisobga olgan xolda baxolanishi kerak. Bu usul ko‘llanganda oyning oxiriga zaxirada (omborda) turgan materiallarni baxolash vaktga ko‘ra oxirgi sotib olingan materiallarning xakikiy tannarxi bo‘yicha amalga oshiriladi, sotilgan tovarlar. maxsulotlar, ishlar, xizmatlar tannarxida esa vaktga ko‘ra avval sotib olinganlarning tannarxi xisobga olinadi.
Misol. To‘kimachilik korxonasi iyun oyi davomida bo‘yokni sotib olish va sarflash bo‘yicha quyidagi operatsiyalarni amalga oshirgan: 2 iyunda 1 kg uchun 800 so‘m baxoda 200 kg bo‘yok olindi; 9 iyunda 1 kg uchun 816 so‘m baxoda 600 kg bo‘yok olindi; 12 iyunda ishlab chiqarishga 360 kg bo‘yok berildi; 20 iyunda 200 kg bo‘yok berildi;
25 iyunda 1 kg uchun 845 so‘m baxoda 500 kg bo‘yok olindi. Korxonada 1 iyun xolatiga bo‘yok zaxiralari bo‘lmagan.
Uzluksiz xisob tizimidan foydalanilganda TMZni xisobga oluvchi balans xisobvaraqlarida tovar-moddiy zaxiralarining kirimi va chikimi batafsil aks ettirilib yuritiladi, Natijada butun xisobot davri davomida xar bir ma’lum sanaga TMZning ma’lum turlari mavjudligi xamda sotilgan zaxiralarning tan-narxi ma’lum bo‘ladi.

T/R	Sana	Olindi		Beriddi		Qoldiq
	1.06					yo‘k
1	2.06	200 m- x 800 so‘m = 160 000 so‘m				200 x 800 = 160 000 — 1-kavat
2	9.06	600 kg x 816 so‘m = 489 600 so‘m				600 x 816 = 489 600 — 2-kavat + 200 x 800 = 160 000 - 1-kavat
						800 kg 649 600 so‘m
3	12.06			360 kg: 200 kg x 800 so‘m = 160 000 so‘m 160 kg x 816 so‘m = 130 560 so‘m		440 x 816 = 359 040 — 2-kavat
4	20.06			200 x 816 = 163 200 so‘m		240 x 816 = 195 840 - 2-kavat
5	25.06	500 kg x 845 so‘m = 422 500 so‘m				500 x 845 = 422 500 - 3-kavat + 240 x 816 = 195 840 - 2-kavat
						740 kg 618 340 so‘m
Jami			1 300 kg 1 072 100 so‘m		560 kg 453 760 so‘m	740 kg 618 340 so‘m

1 300 kg (200 + 600 + 500) bo‘yok olindi, pul ifodasida — 1 072,1 ming so‘m. Ishlab chiqarishga 560 kg bo‘yok, berildi, pul ifo-dasida — 453,76 ming so‘m.
Oy oxiriga qoldiq 740 kilogrammni (1 300 - 560) tashkil qildi, pul ifodasida - 618,34 ming so‘m (1 072,1 -453,76).
Davriy xisob tizimidan foydalanilganda TMZning batafsil xisobi yil (chorak yoki oy) davomida yuritilmaydi. Tovar-moddiy zaxiralarning xakikatda mavjudligi mavjud zaxiralarni inventarlash natijalariga ko‘ra aniklanadi. Sotilgan TMZning tannarxini inventarizatsiya yakunlanmaguncha anikpab bo‘lmaydi, chunki sotilgan TMZ tannarxining xisobi quyidagi formula orkali amalga oshiriladi: