1mavzu: “Buxgalteriyada axborot texnologiylari” f

AVECO usuli materiallarning o’rtacha narxlariga asoslangan. Bu usul bo’yicha har bir birlikning qiymati davr boshlarida o’xshash birliklarning o’rtacha o’lchanadigan qiymatidan va davr mobaynida sotib olingan va ishlab chiqarilgan o’xshash birliklar qiymatidan belgilanadi. O’rtacha qiymat davriy asosda yoki xo’jalik yurituvchi sub’ektda mavjud bo’lgan vaziyatga ko’ra, har bir qo’shimcha yetkazib berish davomida hisoblanishi mumkin.
FIFO usulida ishlab chiqarishga birinchi sotib olingan materiallar partiyasi bo’yicha baholanadi, so’ngra ikkinchi partiya bahosi bo’yicha va hokazo. FIFO usulida xom-ashyo, materiallar va tovarlar kelib tushish tartibi bo’yicha baholanadi. Bu shundan dalolat beradiki, materiallar tannarxining qismi sifatida nisbati oldingi bahoda haqiqatda ushbu materiallar yuqori yoki past narxda sotib olinganligidan qat’iy nazar, sarflanadi. Materiallarning bahosi ularning joriy bahosini aks ettiradi. Inflyatsiya davrida FIFO usulidan qo’llanilsa, sof foydaning eng yuqori darajasiga erishiladi.
LIFO usulida materiallar ishlab chiqarishga avval oxirgi partiya tannarxi bo’yicha yoziladi, so’ngra avvalgi partiya va hokazo. Zahirada qolgan materiallar qiymati hisobot davrining oxirida birinchi sotib olingan material tannarxi bo’yicha hisoblanadi. LIFO usulidan foydalanish inflyatsiya davrida eng past foydani, deflyatsiya, ya’ni narxlarning pasayishi vaqtida eng yuqori foydani keltiradi.
Bir qancha mamlakatlarning soliq qonunchiligida, shu jumladan O’zbekiston Respublikasida bu usulni qo’llash taqiqlanadi. CHunki bu usulda korxona foydasidan to’lanadigan soliqni hisoblash bazasi kamayib ketadi.
Xar bir birlikning tannarxi bo‘yicha xisobdan chitsarish usuli
Xar bir birlik tannarxi usuli bo‘yicha aloxida tartibda ishlatiladigan materiallar (qimmatbaxo metallar, kimmatbaxo toshlar va sh.k.) baxolanadi. Bunday materiallarning birligi odatda yagona bo‘ladi, ya’ni yagona namunada bo‘ladi.
Misol. Zargarlik ustaxonasi mijozlarning buyurtmalariga ko‘ra oltin va kimmatbaxo toshlar (brilliantlar)dan zargarlik bezaklarini tayyorlaydi. Xarid qilish chogida toshning qiymati uning katta-kichikligi (kirot soni), tozaligi va kirralariga boglik. Xarid kilinayotgan toshlarning uncha katta bo‘lmagan mikdori va ularning qiymatidagi farkni xisobga olgan xolda tannarx xar bir tosh bo‘yicha aloxida shakllantiriladi.
Misol. To‘kimachilik korxonasi iyun oyi davomida bo‘yokni sotib olish va sarflash bo‘yicha quyidagi operatsiyalarni amalga oshirgan:
2 iyunda 1 kg uchun 800 so‘m baxoda 200 kg bo‘yok olindi;
9 iyunda 1 kg uchun 816 so‘m baxoda 600 kg bo‘yok olindi; 12 iyunda ishlab chiqarishga 360 kg bo‘yok berildi; 20 iyunda 200 kg bo‘yok berildi;
25 iyunda 1 kg uchun 845 so‘m baxoda 500 kg bo‘yok olindi. Korxonada 1 iyun xolatiga bo‘yoq zaxiralari bo‘lmagan.