1–lekciya. Programmalıq paket sistemalarınıńleriniń múmkinshilikleri jáne onıń interfeysi hám álippesi

MATLAB sisteması interfeysi. MATLAB sistemasınıń tiykarǵı áynegi tómendegishe kóriniste bolıp, tómendegi bólimlerden ibarat:

1. Bas bet qatarı ;	5. Komandalar jumısshı beti;	1. Bas bet qatarı ;	5. Komandalar jumısshı beti;
2. Tiykarǵı menyular qatarı	6. Aqırǵı jazılǵan komandalar royxati;	2. Tiykarǵı menyular qatarı	6. Aqırǵı jazılǵan komandalar royxati;
3. Úskeneler paneli;	7. Jaǵday qatarı.	3. Úskeneler paneli;	7. Jaǵday qatarı.
4. Jumısshı tarawdıń;		4. Jumısshı tarawdıń;

Tiykarǵı menyular qatarı tómendegi menyulardan ibarat.

File — Fayllar menen islew menyusı	Edit — Redaktorlaw menyusı	View — Úskeneler panelin shıǵarıw hám jabıw menyusı
Web — Internet dárekleri menyusı	Windows — Áynekler menen islew menyusı	Help — Málimleme menyusı

Menyu buyrıqları:
Fayllar menen isleytuǵın standart buyrıqlardı óz ishine alǵan File menyusınıń 1-bandi New buyrıǵı bolıp, ol jaǵdayda M-file, Figure, Model, GUI bántleri ámeldegi.

• 
  New+M-file - jańa M-file jaratıw
  
• 
  New+Figure - jańa figura (grafik ayna ) jaratıw
  
• 
  New+Model - jańa model jaratıw
  
• 
  New+GUI - jańa FGI ( Paydalanıwshınıń Grafiklı Interfeysi) ni jaratıw
  
• 
  …
  

Túsindirme: Qalǵan menyu hám menyu bántlerindegi buyrıqların ózbetinshe úyreniw, Windows sistmasida isley alatuǵın paydalanıwshılar ixtiyoriga silteme etemiz.
MATLAB dıń jumısshı beti shın mániste úsh bólekke bólinedi:

1. 
   Buyrıqlardı kirgiziw maydanı - buyrıqlar qatarınan shólkemlesken. Hár bir buyrıq qatarı >> simvoli (bul simvol avtomatikalıq tárzde buyrıqlar qatarınıń basında boladı jáne onı jazıw shárt emes) menen baslanadı ;
   
2. 
   Nátiyjeni shıǵarıw maydanı - kiritilgen buyrıqlardı qayta islengennen keyin payda bolǵan maǵlıwmatlar (analitik ańlatpalar, nátiyjeler hám xabarlar ) ni óz ishine aladı ;
   
3. 
   Tekstli túsindirmeler maydanı - roybergan aljasıqlar yamasa orınlanǵan buyrıqlarǵa túsindirmeler, túrli xarakter degi xabarlar.
   

Buyrıqlar Enter tuymesin basıw (bir ret) arqalı ámelge asıriladı.
3. MATLAB programmalastırıw tili álippesi hám ápiwayı Arifmetikalıq ámeller.
MATLAB programmalastırıw tilinde basqa programmalastırıw tilleri sıyaqlı lotin álippesiniń A den Z ge shekem barlıq úlken hám kishi háripleri, 0 den 9 ǵa shekem arab nomerlerinen paydalanıladı. Úlken hám kishi háripler, tap C++ programmalastırıw tilindegi sıyaqlı, da ózgeriwshi retinde, de ozgarmas retinde bir-birinen parıq etedi. Lotin álippesi háriplerinen tısqarı, klaviatura daǵı barlıq arnawlı belgilerden paydalanıladı.
Buyrıqlar Enter tuymesin basıw (bir ret) arqalı ámelge asıriladı. Ózgeriwshi atı neshe hám qanday belgi yamasa belgilerden ibarat bolıwınan qaramastan, lotin háriplerinen baslanıp, 63 belginen aspawı shárt. Úlken hám kishi háripler bir-birinen parıq etedi. Eger buyrıq ózgeriwshi atı jazılmay atqarılsa, buyrıq nátiyjesi arnawlı ans (anglichan answer-juwap ) ózgeriwshisi arqalı beriledi. Jumısshı tarawdaǵı ózgeriwshiler haqqındaǵı maǵlıwmatlardı who yamasa whos buyrıqları arqalı kóriw múmkin.
MATLAB de barlıq maǵlıwmatlar matritsa yamasa dızbek kórinisinde (“MATLAB” sózi anglichan “Matrix Laboratory”, yaǵniy “Matritsali Laboratoriya” sózleriniń qısqartirilgan ańlatpasi bolıp tabıladı) suwretlenedi. Hátte, skalyar ózgeriwshilerdi ulıwma halda 1 x1 ólshewli dızbek (matritsa) dep qaraw qabıl etilgen. Sol sebepli de dızbek hám matritsalar ústinde islew, MATLAB de nátiyjeli islewde zárúrli áhmiyetke iye.
Massiv - bir túrdegi maǵlıwmatlardıń nomerlengen hám tártiplengen kompleksi bolıp tabıladı. Dızbektiń atı bolıwıshart. Dızbekler ólshewi yamasa ólshemi menen bir-birinen parıq etedi: bir ólshewli, eki ólshewli, kóp ólshewli. Dızbek elementlerine shaqırıq qılıw indeksler arqalı ámelgem oshriladi. MATLAB de dızbek elementlerin nomerlew bir(1) den baslanǵanı ushın indeksleri birge teń yamasa úlken boladı.
MATLAB de Arifmetikalıq ámeller jetkilikli dárejedeaytirilgan, hám de matritsaviy hám Arifmetikalıq ámellerdi óz ishine aladı. Tómende Arifmetikalıq hám matritsaviy ámeller keltirilgen:
1) o’zgermesler

T. R	Ózgermesler	Ózgermeslerdiń aytiliwi
	pi	sani
	i yaki j	belgisiz san
	inf	sheksizlik
	NaN	kórinistegi aniq emeslik
	true	logikalıq ras
	false	logikalıq jalǵan

2) Arifmetikalıq ámellar:

T. R	Arifmetikalıq ámel belgileri	Arifmetikalıq ámel belgileri aytiliwi
	+	Qosıw(skalyar yaki matritsaviy)
	-	Ayirish(skalyar yaki matritsaviy)
	*	Kóbeytiw(skalyar yaki matritsaviy)
	/	Bóliw(skalyar)
	^	Dárejege kóteriw(skalyaryaki matritsaviy)
	.*	Massiv mas elementleri boyınsha kóbeytiw
	./	Ólshemleri bir xil massiv mas elementleri boyınsha bóliw
	.^	Massiv mas elementleri boyınsha dárejege kóteriw
	\	Martitsaviy chapdan o’ngga bóliw
	.\	Massiv mas elementleri bo’yichachapdan o’ngga bóliw
	'	Qo’shma matritsani esaplaw
	.'	Transponerlew

MATLAB de matematikalıq ańlatpalar belgili bir atqarılıw rejimine tiykarınan atqarılıladı. Aldın logikalıq ámellar, keyininen Arifmetikalıq ámellar: aldın dáreje, keyin kóbeytiw hám bóliw, odan keyin bolsa qosıw hám ayırıw atqarıladı. Eger ańlatpada qawıslar bolsa, aldın qawıs ishindegi ańlatpa joqarıdaǵı tártipte atqarıladı.
3) Munasábet ámellari:

T. R	Operator(sintaksis)	Ámel belgileri aytiliwi
	= = ; (x = = u)	Teń
	 = ; (x = u)	Teń emes
	; (xu)	Kishi
	; (xu)	Úlken
	 = ; (x = u)	Kishiyaki teń
	 = ; (x = u)	Úlken yaki teń

4) logikalıq ámellar:

T. R

Operator(sintaksis)