1."Илмий-тадқиқот методологияси" фанининг предмети, методи ва вазифаларини изохлаб беринг. «Илмий тадқиқот методологияси»

10.Ilmiyqonunlar,
Илмий-тадқиқотда қонуннинг ўрни муҳим ҳисобланади. Илмий адабиѐтларда қонун тушунчасининг мазмун-моҳиятини очиб беришда, авваламбор, унинг моҳият тушунчаси билан боғлиқлигига, қонуният ва тенденция (ривожланиш) тушунчаларига, гносеологик томондан эса – гипотеза (фараз), назария, модель тамойилига эътибор қаратилади. Қонунда kuzatilgan hodisaning "nima uchun" sodir bo'lishini tushuntirishga urinmaydi, faqatgina voqea aslida bir xil va takroriy tarzda sodir bo'ladi. Bir hodisaning qanday ishlashi haqidagi tushuntirish ilmiy nazariya. Ilmiy huquq va ilmiy nazariya bir xil narsa emas – nazariya qonunga aylanmaydi yoki aksincha. Har ikkala qonun va nazariya ham еmpirik ma'lumotlarga asoslanadi va tegishli intizom ichida ko'plab olimlar tomonidan qabul qilinadi.
Қонуннинг мавжудлигини ташкил этувчи барча омиллар унга нисбатан зарурият билан тавсифланадилар ва бундай қонунга ноаниқлик хос эмас. Қонун нарсалар орасидаги турғун муносабатлар ўрнатилишини билдиради. Қонун – табиат ва жамиятдаги воқеа, ҳодиса ҳамда жараѐнлар ўртасидаги муносабат ҳамдир. Қонун – объектив оламдаги нарса ва ҳодисалар ўртасидаги алоқадорликнинг шакли, бирор бир нарсанинг зарурий равишда пайдо бўлишини ифодаловчи тушунча. Қонунни қонуниятлардан ажрата билиш керак.
11. Табиий ва гуманитар фанлар тушунчаларини изоҳланг.
Инсоният тараққиѐтининг муайян давридагача ―Фалсафа олам ҳақидаги билимлар тизими сифатида шаклланган, мутафаккирларнинг илмий ғоялари фалсафий ғоялар сифатида ўрганилган, уларга муносабат билдирилган. XVI-XVII асрларда дастлабки фандан мумтоз фан босқичига ўтилиши, илмий билимларнинг тизимлаштирилиши ва назарий асосланиши натижасида фалсафадан фанлар ажралиб чиққан. Бугунги кунда фанларнинг икки катта туркуми: табиий-илмий ва ижтимоий- гуманитар фанлар фарқланади. Табиий фанлар – табиат ҳақидаги фандир (юнонча, табиат-physis, лотинча, натура). Табиий фан объектлари аксарият ҳолларда моддийдир (макон ва вақт бундан мустасно, бироқ баъзи концепцияларга кўра, макон ва вақт моддий объектларнинг хоссалари билан боғлиқ равишда ўрганилади). Моддий объектлар нарса ва майдондан иборат. Майдон (гравитацион, электромагнит) – ҳажмга эга бўлмаса-да, лекин макон ва вақт ўлчовига эга. Предметига кўра, табиий фанларнинг фундаментал, назарий, амалий, техникавий ва эксперементал каби шакллари фақрланади.Фундаментал фанлар табиий воқеликнинг ривожланиш қоунниятларини ўрганади: физика, кимѐ, биология, геология ва қатор хусусий соҳалар (фанлар)га бўлинади. Механика, электродинамика, молекуляр физика, органик кимѐ, аналитик кимѐ, орнитология, физиология, биогеохимия, экология кабилар шулар жумласидандир.
Ижтимоий-гуманитар фанлар руҳ ҳақидаги ѐки идеал объектлар ҳақидаги фандир. Қандай бўлишидан қатъи назар, идеал объектлар мавжуд ва реалдир. Бироқ улар ҳажм ва макон ўлчовига эга эмас. Фалсафа, мантиқ, диншунослик, социология, этика-эстетика, иқтисод, хуқуқшунослик кабилар ижтимоий гуманитар фанлар туркумига киради. Шуни ҳам айтиш керакки, барча фанларни табиий деб аташ мумкин, зеро инсоннинг ўзи табиатнинг бир бўлагидир, демак унинг маънавий ва моддий фаолияти, барча тирик мавжудотлар фаолияти табиий бўлгани каби табиийдир. Бироқ бундай умумлаштириш формал бўлар эди. Чунки инсонга ирода эркинлиги хос ва у табиат каби эркин яратувчанлик хусусиятига эга.