18-Mavzu. Mavzu: Yarim o'tkazgichli elektr apparatlarining xususiyatlarini ishlash prinsipi. Yarim utkazgichlarning tuzilishi va ishlash prinspini o’rganish

18-Mavzu.

Mavzu: Yarim o'tkazgichli elektr apparatlarining xususiyatlarini ishlash prinsipi.
Yarim utkazgichlarning tuzilishi va ishlash prinspini o’rganish Kommutatsion elementlar qo’lda boshqarish uchun bevosita mexanik ta’sir qilganda elektr zanjirni uzgartirishi mumkin, avtomatik boshqarish uchun esa elektromagnit kuchlar ta’sirida. Elektromagnit kommutatorlar tez xarakatlanuvchi emas bir necha mikrosekunl. Yarim o’tkazgich asboblarda qurilgan elektron kommutatsion elementlar qo’llanilganda tez ta’sir etish moxiyati oshadi. Ushbu elektron kommutatorlar tranzis borli va diod kalitlilar deb ataladi. Boshqaruv avtomatikasi tizimida impulsli va raqamli texnika elementi foydalanuvchi EVMda elektron kommutatorlar pereklyuchenie vazifasini bajaradi. Eng kup tarkalgani, kommutiruyuщiy element sifatida tranzistorlar foydalaniladigan elektron qurilmalar. Diodli kalitlardan farqli (ularda kirish va chiqish bevosita aloqaga ega) tranzistorli kalitlar kirish zanjirini chiqish zanjiridan (boshqaruv) ajratish imkonini beradi.

2-rasm. Tranzistor kalit.

Eng oddiy tranzistor kalit 2rasmda kursatilgan. Mexanik kalit (tumbler yoki o’chirgich) kabi tranzistor kalit ikki xolatdan birida bulishi mumkin: ochik, bunda tranzistor yopik (uchirilgan), va yopik, bunda tranzistor ochik (yokilgan) buladi. Kalit uzgarishi kirish boshqaruv kuchlanish Um ta’siri ostida xosil buladi. Bunda tranzistorning yopik xolatiga kirish signalning past musbat darajasi muvofik buladi, ochik xolatiga esa – kirish signali yukori musbat darajasi. Tranzistor kalitga yuklama ikki usulda ulanadi: parallel Rn va tranzistorga parallel. Tranzistor kalit oddiy sxemasi ikkita asosiy kamchilikka ega: sigimli yuklamada ishlash jarayonida uchirishning kup ushlab kolinishi va chiqish kuchlanish yuklama karshiligi uzunligiga (kattaligiga) bog’liqligi. Ushbu kamchilikni bartaraf etish uchun nisbatan murakkab kurilmadan tarkibli kalitdan (kondensator boshqaruv zanjiridagi rezistorga parallel ulanadi), teskari manfiy aloqali kalitdan va kalitning boshqa sxemalardan foydalaniladi kalitni sxemada tranzistorni ishlashi haqida elektron texnikasi kursida ko’rib chiqiladi.

Avtomatika tizimida bir necha axborot manbaini umumiy boshqaruv qurilmasiga ketma ket ulanish vazifasi tug’iladi. Bunday vazifalarni, masalan qadamli izlovchilar va raspredelitellar (taksimlovchilar) yordamida xal etish mumkin. Ammo boshqa kontaktli elektromexanik qurilmalar kabi ular past ishonchga ega vas yekni xarakatlanadi. SHuning uchun zamonaviy texnikada elektron kurilmani kullash afzalrok. Bir necha kirish liniyalaridan birini bita chiqish liniyaga adresli ulanish uchun mulьtiplepsor ishlatiladi. Teskari topshirik – bita kirish liniyasini bir necha chiqish liniyasiga ulash topshirigi – demulьtipleksor yordamida xal etiladi. Moxiyati buyicha mulьtipleksor va demulьtipleksorlar elektron kommutator xisoblanadi. Ularni bib ayrim mantikiy operatsiyani bajarishga asoslangan, shuning uchun uni mantikiy element bilan tanishgandan sung kurib chikiladi.

Tiristor kuchaytiruvchi. Keyingi vaqtda boshqaruvchi kurilma sifatida boshqaruvchi diodlar yoki tiristorlar nomini olgan yarim utkazuvchi asboblarning bir turi kullanilmokda. Ular 4 kavatli tuzilmaga ega (p-n-p-n yoki n-p-n-p kabi) va uz xususiyati tiratronlarga yakin.

Yen kuchlanish berilganda 1.3 tiristorda (3.a rasm) chiqishning asosiy juftligiga ikkita chetki p-n perexodlar tugri uynalishida yokilgan buladi, markaziy – teskari. SHuning uchun tiristor oddiy ekvivalent sxemasini p-n-p va n-p-n (3,b,v rasm) kabi ikkita tranzistor shaklida namoyon etish mumkin.

Kam kuchlanishda En tiristor orkali markaziy perexod p-n karshiligi bilan belgilanadigan tok Iko utadi

Rasm 3.

Kuchlanish oshilish bilan En tiristor orkali uni teskari yokkanda tok kabi. Tiristor tavsifi ushbu xolatda 1 uchastkaga muvofik (3.g rasm). Toning ushbu uzgarishi tiristordagi kuchlanish pereklyuchenie Uper kuchlanishga yetmaguncha amalga oshaveradi. Unap kuchlanishda tiristor ochilishi xosil buladi va u orkali tok sakrash usulida oshadi. Bu usishi bilan triodlar emitter toklari va uning peredacha (uzatish) koeffitsienti oshadi.