18-маъруза Темир йўл қидирувида гидрометрик ишлар

18.2.СУВ НИШАБИНИ АНИҚЛАШ
Дарёни нивелирлашда узунлиги 1км бўлиб, бош (PK0) нуқта кўндаланг кесимдаги сув сатҳи отметкаси Хб билан охирги (PK10) кўндаланг кесимдаги сув отметкаси Хо кўра дарё сувининг оқишдаги нишаби қуйидагича аниқланади:

Маьлумки, ўзани (дарё таги) нинг нишаби дарё бўйламасига ҳамма ерда бир хил бўлавермайди, бунга қараб сув сатҳининг нишаби ҳам ўзгаради. Шунга кўра, баьзан ҳар пикет орасидаги нишаб аниқланадики, бу хусусий нишаб дейилади. Буни ҳисоблаш учун пикетлардаги сув сатҳи отметкалари ХPK дан фойдаланилади.

Агар хусусий нишабни i_PK билан белгиласак, у қуйидагича бўлади:

бу ерда h΄- қўшни пикетлардаги сув сатҳининг отметкаларининг фарқи, н- пикет номери, Н_PK- пикетдаги сув сатҳининг отметкаси.

18.3.ДАРЁ СУВИ ТЕЗЛИГИНИ АНИҚЛАШ
Дарё сувининг тезлиги оқизоқ ёки вертушка ёрдамида аниқланади. Агар сув дарёнинг кўндаланг кесимининг ҳамма ерида бир хил тезлик билан оқса, унинг тезлиги оқизоқ (ёғоч, ғўла, қалин пайраха, ёки чўкмайдиган бирор бир оғр нарса) билан аниқлаш мумкин. Бунинг учун оқизоқ белгиланган створдан сув келар томонга тахминан 50м ча масофада сувга ташланади; оқизоқ билан оқиш томонга юриб, створга келганда секундомер босилади; оқизоқ масофани (масалан, 100м ни ) оқиб ўтганда секундомер тўхтатилади. Оқизоқ масофани оқиб ўтган вақт t ни секундомер аниқлаб, сувнинг оқиш тезлиги қуйидагича топилади:

Оқизоқ ёрдамида сувнинг дарё юзасидаги тезлиги топилади, шунга кўра, ўртача тезликни топишда чуқурлик оқизоқлари ҳам ишлатилади.

Аниқ ишларда сув тезлигини аниқлашда вертушка дейиладиган асбоб ишлатилади САНИИРИ таклиф етган Бахерев вертушкаси энг қулай бўлиб унда сув тезлиги қуйидаги формула орқали аниқланади:

бунда  тезлик коэфиценти, n- вертушка паррагининг 1 секундаги айланиш сони (иш жараёнида вертушка берган сигнал бўйича аниқланади) - вертушка константаси қийматлар махсус лабараторияларда вертушкани текшириш орқали топилади. Вертушка ёрдамида сув тезлигини ўлчаш учун вертушка штангага боғланиб, турли чуқурликда тутилади. Дарёнинг чуқурлигининг 0.2h ва 0.8h улишидаги тезлиги ўлчанади, кейин сувнинг νўр қуйидаги формула ёрдамида топилади.



бу ерда h - дарё сувининг чуқурлиги,  лар 0.2 ва0.8 чуқурликдаги формула ёрдамида ҳисобланган тезлик. Дарёнинг аниқланган кўндаланг кесмидан бир секундда оқиб ўтган сув ҳажми сув сарфи дейилади ва Q билан белгиланади. Буни аниқлаш учун кўндаланг кесим юзи ω аниқланиши керак.

Сувнинг аниқланган сатҳи отметкалари бўйича дарё профили чизилади. Бунда юқорида кўрганимиздек бош ва охирги нуқтадаги сув сатҳи отметкаси бўйича умумий нишаб, ҳар қайси пикетдаги сув сатҳи отметкаси бўйича эса хусусий нишаб чизилади.