18- mavzu: yalpi talab va yalpi taklif modeli mavzuning o'quv maqsadi

18- MAVZU: YALPI TALAB VA YALPI TAKLIF MODELI
Mavzuning o'quv maqsadi:
Talabalarda yalpi talabva unga ta ’sir etuvchi omillar, yalpi taklif va unga ta 'sir etuvchi omillar, “AD-AS" modeli, narxlarning noelastikligi samarasi xususiyatlari haqida bilim va ko'nikmalarni shaldlantirishdan iborat.
Tushunchalar va tayanch iboralar
Yalpi talab, Yalpi taklif "AD-AS" modeli, Narxlar darajasi yinklashtirish, yalpi talab egri chizig’, foiz stavkasi samarasi, Boylik samarasi, yalpi taklif, yalpi taklif egri chizig’, Vertikal kesma, Oraliq kesma, Gorizontal kesma, Narxlarning noelastikligi samarasi.
Asosiy savollar
Yalpi talabva unga ta’sir etuvchi omillar
Yalpi taklif va unga ta’sir etuvchi omillar
“AD-AS” modeli
Narxlarning noelastikligi samarasi
Davlatning makroiqtisodiy boshqaruvining asosiy vazifasi makro- iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat. Makroiqtisodiy barqarorlik deganda iqtisodiy inqirozlarga barham berish, iqtisodiy taraqqiyotni ifodalovchi ko‘rsatkichlarni muayyan darajada saqlab turish va iqtisodiyotni sog‘lomlashtirish tushuniladi.
Yalpi talabva unga ta’sir etuvchi omillar
Yalpi talab bu - turli narxlar sharoitida davlat; uy xojaliklari, korxo- nalar sotib olishi mumkin bo’lgan tovar va xizmatlarningyalpi xajntidir.
Xar qanday bozordagi vaziyat talab va taklifga, ya’ni ular hajmining o‘zgariga bog’liq bo’adi. Ular o’rtasida yuzaga kelgan nisbat o z ketidan narhlarning o‘zgarishiga va aksincha, narxlarning (u yoki bu tomonga) tebranib turishi talab va taklif hajmiga bevosita ta sit qiladi. Bunday ta’kidlash faqat qandaydir bir alohida mahsulot yoki xizmatga oid boklmaydi, balki umuman milliy bozorga ham taaluq- lidir. Bunday bozordagi talab alohida haridorlar istagi va sotib olish qobilyati ko‘rinishida boMmasdan, barcha haridorlarning birlashtiril- gan talabi sifatida amal qiladi va makro darajadagi iste’mol qobil- yatini aks ettiradi.taklif esa milliy ishlab chiqarish yalpi xajmining taklifi sifatida bozorga chiqadi.

Shunday qilib, yalpi talab shu xo'jaligi, korxonalar, hukumat hamda xorijiy xandoriarning milliy ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarga bo'lgan talabidir.
Narxlar darajasi deganda, iurli xil tovar va xizmatlarnine alohida narxlarini umumlashtiruvchi jami narx tushuniladl
Narxlarni narxlar darajasiga, jami iste’molchilarning to'lov qobilyati talabini jami talabga, barcha tovar va xizmatlarni esa milliy ishlab chiqarishning real xajmiga bunday birlashtirish yiriklashtirish deb ataladi. Ko'rsatkichlarni yiriklashtirishning bu usulidan makro­iqtisodiy tadqiqotlarda tez-tez foydalanib turiladi. Makrodarajada iqtisodiyotni usiz tasawur qilib bo'lmaydi. Yalpi talab va yalpi taklif, hamda narxlar darajasi barcha makroiqtisodiy modellar tuzilishining asosi hisoblanadi. Oddiy ko‘rinishda ko‘rsatkichlarning o‘zaro bir- biriga bog‘liqligi grafik yordamida aks ettiriladi.
Narxiar darajasi

1-rasm. Yalpi talab egri chizig‘i

Chizmadan ko‘rinib turibdiki, narxlarning o‘zgarishi yalpi talabga aks ta’sir ko‘rsatadi, ya’ni, narxlar darajasining o‘sishi o’z ortidan yalpi talabning qisqarishini keltirib chiqaradi va aksincha. Vaholanki, yalpi taklif narx darajasi qancha yuqori bo'lsa, shuncha ko‘p bo’ladi.
Yalpi talab egri chizig‘iva unga ta’sir etuvchi omillar: narxga bog‘liq va bog‘liq bo’lmagan omillar
Narxlar darajasi va yalpi talab o‘rtasida teskari bog‘liqlik mavjud bo‘lib, narxlarning o’sib borishi bilan yalpi talab qisqarib boradi va aksincha, narxiar darajasi qanchalik past bo’lsa xaridorlar ко proq tovar va xizmatlarni sotib olishni istab qolishadi. Ushbu bog liqlikni chizma ko‘rinishida ifodalash mumkin. Narxlar darajasi va talab qilingan milliy mahsulot hajmi o‘rtasida bog 'liqlikni ifoda etuvchi chiziq yalpi talab egri chizig’i deb ataladi .

1 alohida tovarga bo'lgan talab egri chizig'iga o'xshash ko’rinishga ega. ammo endi unga talab egn eh.zig , yonalishini belgilab beruvchi daromad samarasi yoq. O’rinbosar tovarlar samarasi kabi narx omillari ta’sir ko‘rsatmaydi. Yalpi tatab egri chizig‘i yunalishiga qanday omillar ta'sir qiladi?