18 – Mavzu. XVII. Fotokimyoviy reAKsIYalar

17.3 FOTOKIMYoVIY ReAKSIYa KINeTIKASI
Fotokimyoviy reaksiyalardagi birlamchi jarayonlar tezlik bilan ketadi. Ularning tezligi yorug’lik kvantining moddaga tushishiga bog’liq, u tushayotgan yorug’likning intensivligiga J_o proportsional bo’ladi:

– _o

Agar ikkilamchi jarayon birlamchi jarayonga nisbatan tez borsa, fotokimyoviy reaksiya tezligi asosan birlamchi jarayon tezligiga bog’liq bo’ladi.
17.4. LYuMINeSSYeNSIYa HODISASI
Moddaning molekulalari yorug’lik kvantini yutish natijasida parchalanishi yoki qo’zg’algan holatga o’tishi mumkin. Ba‘zi moddalarning qo’zg’algan holatdagi molekulalari yutilgan yorug’likni barchasini yoki bir qismini yana yorug’lik holida chiqarishi mumkin. Bunday hollarda moddaning shu‘lalanishi yuz beradi va bu hodisa fotolyuminessensiya yoki fluoressensiya deyiladi. Agar moddaning yoritilishi to’xtatilgandan keyin ham davom etsa, bu hodisa fosforessentsiya deb ataladi.
Ba‘zi reaksiyalar jarayonida energiya atrofga yorug’lik shaklida tarqaladi, bu hodisa xemlyuminessensiya deyiladi. Masalan, oq fosfor havoda shu‘lalanadi, chunki havo kislorodi bilan oksidlanish vaqtida yorug’lik chiqadi.
Agar fotokimyoviy reaksiyalar biror modda ishtirokida sodir bo’lsa, u modda sensibilizator deb ataladi.
17.5. FOTOSINTEZ
Yerga tushadigan quyosh energiyasini ma‘lum bir qismi fotosintez tufayli organik moddalarning kimyoviy energiyasiga aylanadi. Uglerodning usimliklar tomonidan assimilyatsiyalanishi, ya‘ni fotosintez ham fotokimyoviy jarayondir. Fotosintez quyosh energiyasi hisobiga sodir bo’ladi. Quyosh energiyasi o’simliklarni yashil qismida organik moddalarning kimyoviy energiyasiga aylanadi. K.A. Timiryazev 1877 yilda fotosintez jarayonida quyosh energiyasi va xlorofil moddasini rolini aniqladi. Fotosintez reaksiyasida xlorofil sensibilizatorlik rolini bajaradi.
O’simliklarda boradigan fotosintez jarayoni quyidagi reaksiya asosida boradi:
6СО₂ + 6Н₂О + 2830,8 кЖ = С₆Н₁₂О₂ + 6О₂
Karbonat angidrid va suvdan endotermik reaksiya natijasida glyukoza va erkin molekulyar kislorod hosil bo’ladi. Bu reaksiyada bir mol СО₂ ni glyukozaga aylantirish uchun 471,66 kJ Quyosh energiyasi sarflanadi.