17-mavzu. Buxgalteriya axborot tizimi

 
17.6. Yirik korxonalar buxgalteriya hisobi masalalarini kompyuterda qayta 
ishlash texnologiyalari. 
Katta hisoblash mashinalari davrida yirik sanoat korxonalari uchun birinchi 
buxgalteriya hisobining avtomatlashtirilgan tizimlari (BHAT) yaratilgan. Bunday 
hisoblash axborotlarni ishlab chiqishni avtomatlashti-rishga imkon bergan. 
Respublikadagi iqtisodiy o`zgarishlar, hamda SHKlar-ning paydo bo`lishi bu sinfdagi 
hisoblash vositalarining deyarli to`liq yo`qolib ketishiga olib keldi. Hisob 
axborotlarini markazlashmagan holda ishlab chiqish keng tarqaldi.
ShKdan foydalanish axborot manbalarini vositachilar (hisoblash markazlari, 
korxonalarning axborotlarini tayyorlash bo`yicha bo`limlari va boshqalarni) chetlab 
o`tgan holda, ushbu axborotning foydalanuvchisi hisobiga yaqinlashtirdi, hamda ShK 
zaminida hisobchining avtomatlashtirilgan ish joyini (HAIJ) yaratishga olib keldi. 
Hisob axborotlarini ishlab chiqarishning barcha tadbirlarini bevosita ish joyida 
avtomatlashtirishning imkoniyati paydo bo`ldi. 
Hozirgi vaqtda BHATning yangi istemolchilari — yirik korxonalar menejerlari 
uchun bozor sharoitlarida nafaqat hisob vazifalarini avtomatlashtirish, balki 
korxonalarni boshqarishning samaradorligini oshirish, moliyaviy muvozanatni saqlab 
qolish, barqaror foyda olish imkoniyati muhimdir. Shuning uchun ham yirik 
korxonalarning BHATi quyidagilarni ta‘minlashi kerak: 
• korxonadagi ishlarning joriy holati haqida tezkor, doimo o`zgarib turuvchi 
axborotlarini olishni. Bunday usul, masalan, o`z resurslaridan samarali foydalanishga 

---

327 
harakat qilayotgan yirik sanoat korxonalari uchun ham, tovarlar va boshqa 
mablag`larning harakati va mavjudligi haqidagi axborotlar qisqa vaqt ichida 
yangilanmagan hollarda zararlar ko`rishi mumkin bo`lgan yirik savdo uylari uchun 
ham, hamda katta hajmdagi mablag`larning doimiy harakati sodir bo`ladigan boshqa 
korxonalar uchun ham muhimdir. Bunda asosiy e‘tibor tezkor
tahliliy hisoblarni va kiritilgan moliyaviy resurslardan foydalanish bo`yicha 
ma‘lumotlarni olishga qaratilishi kerak; 
17.3 - rasm. Yirik korxonadagi BHATda hisobning bosqichlari bo`yicha 
HAIJiing o`zaro aloqalari va taqsimlanishining chizmasi
.