17 ma’ruza Bosim datchiklari

---

17 - ma’ruza 

Bosim datchiklari  

O‘lchanayotgan  muhit  (suyuqlik,  gaz,  bug‘)  bosimi  o‘zgarganda  fizik 

parametrlari  o‘zgaradigan  qurilmaga  bosim  datchiklari  deyiladi.  Bosim 

datchiklarida  o‘lchanayotgan  muhit  bosimi  unifikatsiya  qilingan  elektr  signaliga 

yoki raqamli kodga aylantiriladi. 

Bosim datchigi bosimni  birlamchi almashtiruvchi elementdan iborat bo‘lib, 

uning  tarkibiga  sezgir  element  –  bosim  qabul  qilgich  kiradi,  yana  signalni 

ikkilamchi  ishlov  berish  qurilmasidan  iborat,  shuningdek  obekt  bilan  datchikni 

dermetik  birlashtirish  qurilmasidan,  tashqi  ta’siridan  iborat.  Bir  datchikning 

boshqasidan  farqi  quyidagilar:  o‘lchash  chegaralari,  dinamik  va  chastota 

diapazonlari,  bosimni  registratsiya  qilish  aniqligi,  ekspluatatsiya  ruxsat  etilgan 

sharoitlari, massasi, o‘lchamini xarakterlovchi kattaliklar. 

Bosimni  elektr  signaliga  almashtirish  prinspiga  qarab  quyidagi  datchiklar 

mavjud:  tenzometr,  pezorezistiv  sig‘imli,  induktiv,  rezonans,  ionizatsion, 

pezoelektrik va h.k. 

Tenzometrik usulda bosim ta’sirida deformatsiyalanadigan elastik elementga 

yopishtirilgan  tenzorezistor  deformatsiya  qilinganda  uning  qarshiligi  o‘zgarishiga 

asoslangan. 

Pezorezistiv  usul  monokristal  kremniydan  asosida  yasalgan  integral  sezgir 

elementga  asoslangan.  Kremniyli  almashtirgichlar  bosim  ta’sirida  solishtirma 

hajmiy qarshiligi o‘zgarishi tufayli yuqori sezgirlikka ega. 

Toza  noagressiv  muhit  bosimini  o‘lchash  uchun  “Low  cost”  deb  ataluvchi 

sezgir element himoyasiz yoki silikon del bilan himoyalangan holda ishlatiladi.  

Agressiv muhitni o‘lchashda va ko‘pgina sanoat qurilmalarida ishlatiladigan 

bosim datchiklari metall-shisha korpusli qilib yasaladi, bunda bosim o‘lchanadigan 

---

muhit  bosimi  kremniyli  organik  suyuqlik  orqali  zanglamaydigan  po‘lat 

diafragmaga uzatiladi.