17. Gaz turbinalarning tuzilish

l_i=l_u—l_z—l_f
bu erda l_z—gazning radial zazordagi o’tishdagi yo’qolish
l_f—gazning disk va ish kurakchalari bilan ishqalanish natijasida isroflar.
Turbinaning 1kg gazga to’ri keladigan effektiv ishi:
l_e=l_i—l_r
l_r —yordamchi mexanizmlarni xarakatlantirish
l_i —turbinaning indikator ishi
Turbinaning mexanik FIK
17.3. Reaktiv dvigatel.

Ichidan katta tezlikda zarrachalar oqimi uchib chiqishi xisobiga tortish kuchi hosil qila oladigan issiqlik mashinasi reaktiv dvigatel deyiladi. Issiqlik, kimyoviy, yadro, elektr energiyalarining ta׳siri natijasida ish jismi oqimining kinetik energiyasi paydo bo’ladi.

Reaktiv dvigatellarda atmosfera havosining ishlatilishiga kura, ular ikki xil bo’ladi: atmosfera havosidagi kisloroddan oksidlovchi sifatida foydalanilgan havo— reaktiv dvigatellar; oksidlovchi kislorod uchuvchi apparatdagi maxsus idishda saklanadigan xammma turdagi reaktiv dvigatellar raketa dvigatellari deyiladi. Raketa dvigatellari raketarlarga o’rnatiladi.
Xavo — reaktiv dvigatellari (XRD) komressorli (truboreaktiv dvigatellar— TRD) va kompressorsiz (to’ri oqimli va pulsatsiyali) dvigatellarga bo’linadi.
Reaktiv dvigatellari asosiy ko’rsatkichi bu tortish kuchidir. Tortish kuchi yonish maxsulining saploda keskich kengayishi xisobiga gaz zarralari oqimining tezlanishi bilan atmosferaga otilib chiqishi natijasida paydo bo’ladi.
Uzatuvchi trubalar va forsunkalar, soplodan boshqa yordamchi uskunalardan tashkil topgan. Xavo kompressori bilan gaz turbinasi bir valga mahkamlanadi.

Atmosfera havosi diffuzor orqali trubokompressorga uzatiladi, unda havo siqiladi. SHu siqilgan bosim otsidagi havo turbokompressorning xaydash trubasi orqali yonish kamerasiga o’tadi, shu vaqtning o’zida yoqili nasosidan xaydalgan yoqili ham truba orqali kameraga forsunkalar yordamida purkaladi. SHunda havo bilan yoqili kiyemiviy reaksiyaga kirishib katta miqdordagi issiqlik ajraladi hamda yonish maxsulotining xajmi va temperaturasi ortadi. Temperaturasining ortishi (P=conts) jarayonda sodir bo’ladi. O’zgarmas, yuqori bosimli va temperaturali yoniish maxsuloti gaz turbinasi kuraklari bilan ta׳sirlashib rortorni aylantiradi va u bilan birga turbokompressor xam aylanib yangi havo oqimni siqadi. Turbina kuraklari bilan ta׳sirlashib o’tgan yonish maxsuloti qisman adiabatik kengayadi (real sharoitda absolyut adiabatik bo’lmaydi, chunki oz miqdoda issiqlik almashinuvi o’rinlidir). Turbina kuraklaridan soploning oxirigacha yonish maxsuloti adiabatik kengayib boradi va bu oraliqda tutun gazlari zarralari juda katta tezlikka erishadi. Xarakat miqdorining saqlanish qonuniga muvofiq zarralar oqimi xarakatiga qarama—qarshi yo’nalishda yonish maxsuloti juda katta tepki kuchi (impuls) hosil qiladi. Bu kuch reaksiya kuchi bo’lib, turboreaktiv dvigatelni katta tezlikda oldinga xarakatlantiradi.
Demak, kuraklar bilan ta׳sirlashib rotorni xarakatlantirishda hosil bo’lgan mexanik energiya, asosan turbokompressorni xarakatlantirishga sarflanar ekan. Reaktsiya kuchini soplodan katta tezlikda otilib chiqqan yonish maxsuloti gazlari hosil qiladi. SHuning uchun xam bu dvigatellar reaktiv dvigatellar deyiladi.