|
|
Pdf ko'rish
bet | 142/169 | Sana | 22.02.2022 | Hajmi | 2,05 Mb. | | #116428 |
| Bog'liq 22.Biologiya yonalishi
22
Июнь
17
мақсадида. илмий. тадқиқот. ишлари. олиб. бориб. маълум. экин. майдонларида. ҳаракатчан.
озиқ. элементлар. миқдорини. аниқлаш. зарурлигини. таъкидлаймиз.. Биз. Тошкент. вилоя-
ти. суғориладиган. тупроқларида. тарқалган. озиқ. элементлар. миқдорини. топишни. ишоч-
ли. рақамлар. билан. белгилаш. учун. уларнинг. хоссалари. ва. динамикаси. билан. боғлашга.
ҳаракат. қилмоқдамиз.. Бунинг. учун. Тошкент. вилояти. ҳудуди. Чирчиқ. дарёси. водийсида.
жойлашганлигини. билган. ҳолда. вилоят. суғориладиган. тупроқларини. Чирчиқ. дарёси. ко-
нус.ёйилмаси.билан.боғлаган.ҳолда.ўрганмоқчимиз..Маълумки.Чирчиқ.дарёси.Бўстонлиқ.
туманидан.бошланиб.Чиноз.туманигача.давом.этади..Чирчиқ.дарёси.водийси.ҳар.хил.те-
рассаларда. жойлашган.. Терассаларнинг. жойлашиши. Тошкент. вилояти. худудини. геомор-
фологик. юзасини. белгилайди.. Бир. сўз. билан. айтганда. терассалар. ҳар. хил. баландликда..
Чирчиқ. водийсининг. ўзи. эса. Бўстонлиқдан. Чинозга. қараб. пасайиб. боради.. Бўстонлиқ.
тумани. денгиз. сатҳидан. 4301. м. Чиноз. тумани. эса. денгиз. сатҳидан. 319. м. баландликда.
жойлашган.. Тошкент. вилояти. ҳудудининг. шундай. геоморфологик. кўринишида. вилоят-
нинг. суғориладиган. тупроқлари. шаклланган.. Демак. умумий. хулоса. қиладиган. бўлсак.
Тошкент. вилоятининг. худуди. Бўстонлиқ. ва. Чиноз. туманлари. ўртасида. маълум. қияликка.
эга..Турли.қияликда.жойлашган.вилоят.туманлари.Бўстонлиқ,.Юқоричирчиқ,.Ўртачирчиқ,.
Қибрай,.Қуйичирчиқ.ва.Чиноз.туманларининг.тупроқларида.озиқ.элементлар.захираси.ва.
нисбати. ўзига. хос. шароитда. шаклланган.. Бундай. ҳолат. тупроқлар. озиқ. элементларнинг.
хоссаларига.ҳам.боғлиқ..Озиқ.элементлар.тупроқда.қаттиқ.фазада,.суюқфазада,.газ.фаза-
да,.тупроқ.эритмасида.ва.тупроқ.сингдириш.комплекси.алмашинадиган.ютилган.ҳолатда.
бўлади..Азот.бошқа.элементлардан.фарқли.ўлароқ.барча.бирикмалари.сувда.яхши.эрийди.
ва.жуда.ҳаракатчан.ҳисобланади..Тупроқда.у.доимо.сувда.эриган.ҳолатда,.сув.билан.бирга.
ҳаракат. қилади.. Сув. билан. пастликларга. оқиб. кетиши. мумкин,. ёки. ёз. ойларида. тупроқ.
капиллярлари.орқали.сув.билан.буғланиб.юқорига.кўтарилиши.мумкин..Шу.сабабли.азот.
бирикмалари.Бўстонлиқдан.Чинозгача.бўлган.масофада.тупроқларда.бир.хил.тарқалиши.
мумкин. эмас.. Азот. бирикмалари. (NH
4
ташқари). кўпинча. юқоридан. пастга. қараб. кўпроқ.
ҳаракат. қилади.. Фосфор. озиқа. элементи. бирикмаларининг. ўзига. хос. хусусияти. шундан.
иборатки. улар. кўпинча. сувда. секин. эрийдиган. ҳолатда. бўлади.. Чунки. фосфор. кислота-
си. кучсиз. кислота. бўлиб. фақат. ярми. диссотсацияга. учрайди.. Шунинг. учун. ҳам. унинг.
ҳаракати. кам. бўлади.. Бундан. ташқари. тупроқдаги. кўп. миқдорда. бўлган. калсий,. фосфор.
аниони.билан.қўшилиб.сувда.эримайдиган.бирикмалар.ҳосил.қилади..Асосий.сабаби.шун-
даки. бизнинг. тупроқларимиз. ўзида. жуда. кўп. карбонат. сақлайди.. Карбонатларнинг. катта.
қисми.калсий.катиони.билан.боғланган..Карбонатлар.эриб.калсий.эркин.катионга.айлан-
ганда.фосфор.кислотаси.қолдиғи.билар.қўшилади.ва.пресипитат,.фосфорит.каби.бирик-
малар. ҳосил. қилади.. Фосфор. бирикмалари. ҳаракатчан. эмас,. ўзлари. хосил. бўлган. жойда.
сақланиб.қолади..Фосфор.аниони.ўлчами.тупроқ.каналчалари.диаметридан.каттароқ.
. Калий. озиқа. элементи. тупроқларда. асосан. калийли. минераллардан. ҳосил. бўлади. ва.
унинг.асосий.захираси.калийнинг.турли.бирикмаларидан.ташкил.топган.бўлади..Тупроқда.
калий. катион. ҳолатда. тупроқ. эритмасида. бўлади.. Калий. тупроқ. сингдириш. комплекси-
да. алмашиниб. ютилган. ҳолатда. ҳам. бўлади.. Бу. иккала. шаклни. тупроқдаги. ҳаракатчан.
калий. деб. айтилади. ва. улар. ўсимликни. калий. билан. озиқланишида. асосий. манбаа.
ҳисобланади..Тупроқда.кучсиз.кислоталарда.эрийдиган.калий.ҳам.бор..Калийнинг.айрим.
минераллари. фақат. кучли. кислоталарда. эрийди.. Демак,. калийнинг. бу. хоссалари. унинг.
ўртача. ҳаракатчанлигини. кўрсатади.. Минг. йиллар. давомида. Чирчиқ. дарёси. водийсида.
ер. устки. ва. остки. сувлари. доимо. ҳаракатда. бўлган.. Унга. қўшимча. инсон. ҳам. қишлоқ.
хўжалиги. экинига. сув. беради.. Табиийки. бу. сувлар. Бўстонлиқ. туманидан. Чинозга. қараб.
ўзида.маълум.миқдорда.эриган.элементларни.оқизиб.боради..Натижада.юқоридан.пастга.
қараб.жойлашган.туман.тупроқларида.ва.уларнинг.қатламларида.ҳар.хил.озиқа.элемент-
лар. турлича. миқдорда. сақланиб. қолади.. Тупроқларда. сақланиб. қолинган. озиқа. элемент-
лар.миқдорининг.ҳаракатчан.шакли.қишлоқ.хўжалик.экинларини.озиқа.билан.таъминлай-
ди.. Аммо. бу. тупроқлардаги. озиқа. элементлар. миқдори. қишлоқ. хўжалиги. экинларининг.
озиқланиши.учун.етарли.бўлмаган.ёки.умуман.бўлмаган.озиқа.элементларни.ўғитлар.ёр-
147
Do'stlaringiz bilan baham: |
|
|